بررسی تحولات افغانستان
طبق شواهد موجود، حکومت طالبان راهبرد جدیدی را برای اتصال افغانستان به مسیرهای ترانزیتی منطقه تأیید و اقدام برای تحقق آن را آغاز کرده است. نقشه راه در این راهبرد جدید، ایجاد مسیرهای جایگزین برای رهایی افغانستان از مسیر ترانزیتی پاکستان است. این امر حکایت از ان دارد که حکومت طالبان از تعامل پایدار اقتصادی و ترانزیتی با پاکستان ناامید شده است.
به رغم چند ماه تلاش حکومت طالبان، تا هنوز اموال تاجران افغان به حجم 4000 کامیون در بنادر پاکستان متوقف مانده است. طی سال جاری شمسی، پاکستان چندین بار تمام مرزهای خود را برای روزهای متوالی به روی کامیونهای تجاری افغانستان بست. این رویکرد پاکستان در قبال افغانستان، از چالش لاینحل در تعامل کلان سیاسی بین پاکستان و حکومت طالبان حکایت دارد. تجربه نشان میدهد که حکومت پاکستان در چنین شرایطی، از موقعیت ترانزیتی خود برای فشار بر حکومت افغانستان استفاده میکند.
از رفتارهای حکومت طالبان چنین استنباط میشود که کابل دستیابی به مسیرهای ترانزیتی جایگزینِ پاکستان را در صدر اولویتهای خود قرار داده و با تمام تلاش دنبال میکند. رایزنیهای مقامات کابل با کشورهای همسایه که چنین ظرفیتی را دارند، گواه این مدعا است. طی هفته گذشته، حکومت طالبان با اعزام هیأتهای دیپلماتیک و اقتصادی به کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ایران در خصوص تعاملات ترانزیتی و بازرگانی گفتگوهای فشردهای انجام داد.
به نظر میرسد که حکومت طالبان برای اتصال افغانستان به شریانهای ترانزیتی ازبکستان، گامهای موفق دو جانبه را برداشته است به گونهای که اخیرا شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان شخصا از پوتین درخواست کرد که در پروژه راه آهن ترانس افغان مشارکت و سرمایهگذاری کند. طی 14 روز، دو هیئت بلند پایه دیپلماتیک و اقتصادی حکومت طالبان به ترکمنستان سفر کرد. امیرخان متقی وزیر خارجه حکومت طالبان در سفر به ترکمنستان، به طور ویژه درباره اتصال خط آهن ترکمنستان و آغاز به کار راه لاجورد از افغانستان به ترکمنستان و اروپا صحبت و رایزنی کرد. پس از سفر امیرخان متقی بلافاصله نورالدین عزیزی وزیر صنعت و تجارت حکومت طالبان در رأس یک هیئت بلند پایه برای عملیاتی شدن توافقات به ترکمنستان رفت. همزمان هیئت بزرگی از حکومت طالبان به ایران سفر کرد و در دیدار با مسئولان بازرگانی و ترانزیتی این کشور، درباره استفاده تاجران افغان از بندر چابهار و افزاش حجم ترانزیت و مبادلات بازرگانی افغانستان از طریق این بندر، به توافق رسیدند.
شانس موفقیت حکومت طالبان در تحقق سیاست جایگزینی مسیرهای ترانزیتی، نیاز به بررسی دارد. نقش و جایگاه افغانستان در اتصال کریدور ترانزیتی شمال – جنوب و شرق – غرب، برای تأمین منافع اقتصادی منطقه، استراتژیک است. کشورهای در حال توسعه منطقه به این درک رسیدهاند که دیپلماسی اقتصادی باید محور تعامل کشورهای منطقه و حکومت طالبان قرار گیرند. حکومت طالبان نیز به این باور رسیده است که بدون اتخاذ رویکرد اقتصادمحور و اجتناب از امنیتیسازی افغانستان برای منطقه، هممانند دهه هفتاد منزوی خواهد شد.
با این وجود، رویکرد و سیاست پاکستان متفاوت از کشورهای منطقه به نظر میرسد. دولت پاکستان برای افغانستان اولویتهای خاص خود را دارد. به اعتراف مقامات پاکستانی، آنان در بیست سال گذشته جنبش طالبان بودهاند و اکنون تلاش حکومت طالبان برای یافتن راههای بدیل ترانزیتی برای افغانستان به مثابه گریز از مرکز تفسیر میشود. با این رویکرد، بدون تردید به همان اندازه که تلاش طالبان برای دستیابی به راههای بدیل ترانزیتی افزایش پیدا کند، ممکن است قدرت چانهزنی و موقعیت استراتژیک اقتصادی و سیاسی پاکستان در قبال افغانستان کاهش یابد. استراتژیستهای پاکستانی نیز درک کردهاند که حکومت طالبان در تلاش برای دستیابی به راههای جدید و ابزارهای کنشگری جدید در برابر پاکستان است.
با توجه به این واقعیتها، اگر تنش و چالشهای بنیادی بین حکومت طالبان و پاکستان به طور دوجانبه یا از طریق یک مکانیسم منطقهای حل نشود، بدون تردید علاوه بر افغانستان و پاکستان، منطقه نیز در سالهای پیشرو سناریو و چشماندازهای جدیدی را تجربه خواهد کرد.
