بررسی تحولات افغانستان
راهآهن خواف – هرات که ایران و افغانستان را از طریق خط ریلی بههم وصل میکند، پس از توقف ناشی از بروز تحولات اخیر در افغانستان به تازگی دوباره فعال شد. این راه آهن که در حال حاضر شهر خواف در ایران را به شهر هرات در افغانستان متصل میکند، مقدمه طرحهای کلانی خوانده میشود که در آینده میتواند آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به بنادر دریایی و زمینی ایران در شمال، جنوب و غرب این کشور پیوند دهد. به عبارت دیگر این راهآهن را میتوان شروع احیای جاده ابریشم باستانی شرق به غرب ارزیابی کرد. در همین حال از چندی بدینسو طرح دیگری نیز تحت نام راه آهن ترانس- افغان مطرح شده است که قرار است ازبکستان را از طریق افغانستان به پاکستان متصل کند. در این خصوص مسئلهای که قابل بررسی است، یکسان دانستن و یا رقیب عنوان کردن این دو پروژه است. با این که این دو پروژه مسیرهای متفاوتی را میپیمایند، تداخلی با یکدیگر نخواهند داشت و میتوان گفت که برای اتصالات منطقهای مکمل یکدیگر در سطح چهار بعُدی میباشند با این وجود اگر قرار بر مقایسه باشد و هر دو پروزه مزیتسنجی شوند، موارد چندی دال بر برتری خط آهن خواف- هرات وجود دارد.
سایه روابط امنیتی کابل – اسلام آباد
اولین موضوع امنیتیبودن روابط افغانستان و پاکستان است. متأثر از موضوعات بنیادینی مانند اختلاف مرزی و ارضی، فضای روابط دو کشور افغانستان و پاکستان همواره دچار تنش و امنیتی است و حتی با روی کار آمدن حکومت طالبان نیز این فضا از بین نرفته است. چنین فضای تنشآلود و امنیتی علاوه بر این که روابط اقتصادی دو کشور را متأثر ساخته است (چنانچه هر از گاهی با شدت گرفتن اختلافات سیاسی مرزهای دو کشور بسته میشوند)، بر تمایل کشورهای آسیای مرکزی برای سرمایهگذاری کلان اثرگذار خواهد بود زیرا تضمینی وجود ندارد که با بروز تنش سیاسی میان دو کشور در جریان ترانزیت اختلالی بروز نکند. برعکس فضای موجود بین افغانستان و پاکستان، نه تنها اختلاف مرزی بین ایران و افغانستان وجود ندارد بلکه روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور همواره در حال رشد و توسعه میباشد. طبیعتاً برای کشورهای آسیای مرکزی که میخواهند به جنوب و بنادر دریایی دسترسی داشته باشند، مسیر ایران- افغانستان امنتر و مطمئنتر از مسیر افغانستان- پاکستان میباشد.
دسترسی به هند
از جمله مزایای مسیر ایران- افغانستان این است که علاوه بر دسترسی افغانستان و آسیای مرکزی به بنادر دریایی ایران، این فرصت را به افغانستان و آسیای مرکزی میدهد تا دسترسی سهل و آسانی به هند داشته باشند. با مشکلاتی که در روابط هند و پاکستان وجود دارد راه آهن ترانس افغان چنین فرصتی را ندارد. در واقع میتوان گفت راه آهن خواف – هرات شبکه کلانی از اتصالات بینامنطقهای را از هند تا آسیای مرکزی بهوجود میآورد.
چند منظوره بودن خواف – هرات
مزیت دیگر راه آهن خواف – هرات چند منظوره بودن آن است به این معنا که از طریق این راه آهن کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان علاوه بر اینکه به بنادر دریایی ایران در جنوب وصل میشوند، میتوانند به راحتی از طریق بنادر زمینی ایران به ترکیه و عراق و آنجا به آسیای جنوب غربی و اروپا دسترسی پیدا کنند. این در حالی است که مسیر ترانس افغان فاقد چنین ظرفیتی بوده و تکمنظور محسوب میشود.
مسیر کوتاه به آسیای مرکزی
مزیت دیگر راه آهن خواف – هرات این است که این راه آهن با پیمودن کمترین مسیر آسیای مرکزی را به ایران وصل میکند. این راه آهن که درحال حاضر به داخل خاک افغانستان کشیده شده و عملاً نقل و انتقال کالا با استفاده از آن صورت گیرد با کمترین فاصله قابلیت وصل شدن به شبکه خط آهن آسیای مرکزی را دارد. علاوه بر این، مسیر جغرافیایی تقریباً همواری که از هرات تا مزار شریف وجود دارد، تمدید این خط آهن را در مقایسه با خط آهن ترانس – افغانستان با هزینه و زمان کمتر عملی میسازد.
روی هم رفته هر دو مسیر برای افغانستان فرصتهای اقتصادی خوبی را بهوجود میآورند اما با توجه به مزیتهای یاد شده و اولویتبندی شرایط، بهتر است افغانستان زمینه را برای تکمیل شدن بخشهای دیگر خط آهن خواف هرات فراهم کند تا هم خود افغانستان و هم کشورهای آسیای مرکزی بیشتر و بهتر از مزایای ترانزیتی آن بهرهمند شوند.
