بررسی تحولات افغانستان
راه آهن خواف-هرات بخشی از طرح توسعه‌ی اقتصادی داوودخان است که تحولات سیاسی افغانستان نیم قرن تحقق آن را به تأخیر انداخت. طرح راه آهن خواف- هرات با طول 225 کیلومتر، چهار قطعه دارد که دو قطعه آن در خاک ایران قرار دارد. قطعه سوم به طول 62 کیلومتر به منطقه روزنک در ولایت هرات می‌رسد. قطعه چهارم این پروژه، از ایستگاه روزنک آغاز و به شهرک صنعتی شهر هرات منتهی می‌شود که هزینه ساخت آن برعهده افغانستان است. سه قطعه اول تکمیل و به بهره‌برداری رسید اما قطعه چهارم اعمار نشده است.
مطالعات فنی اولیه پروژه ساخت راه آهن خواف- هرات به عنوان بخشی از برنامه هفت ساله داوودخان در دهه 1350 صورت گرفت و کارعملی آن در سال 1386 در داخل خاک ایران و در سال 1395 در خاک افغانستان آغاز شد. با انتقال اولین محموله تجاری به صورت آزمایشی در آذرماه سال 1399 از خاک ایران به مقصد ایستگاه روزنک، قطعه سوم این پروژه ریلی توسط رؤسای جمهور وقت ایران و افغانستان افتتاح شد. در جریان تغییر نظام سیاسی در افغانستان، قطعه سوم این پروژه ریلی، دچار آسیب گردید. پس از ترمیم مجدد آن، این بخش از پروژه در روز بیستم تیر/ سرطان با حضور برخی از مقامات ایران و افغانستان دوباره افتتاح گردید.
این پروژه ریلی در راستای توسعه اقتصادی و ترانزیتی کشور ایران و افغانستان از اهمیت فوق‌العاده استراتژیک برخوردار است. با تکمیل این طرح قرار است که در مرحله اولیه، سالانه یک میلیون مسافر و شش میلیون کالا میان دو کشور مبادله شود. مسیر جاده‌ای هرات- دوغارون ظرفیت ترانزیتی و گمرکی محدودی دارد، طوری که کامیون‌های ترانزیتی مدت‌ها در صف گمرک منتظر می‌مانند. در طرح ریلی خواف-هرات یک تأسیسات گمرکی مجهز و جداگانه در نظر گرفته شده است که سهولت و سرعت بیشتر را در امر گمرکی فراهم می‌سازد. با تکمیل این خط ریلی، حجم مبادلات تجاری میان افغانستان و ایران به طور بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا می‌کند و هزینه‌های ترانزیتی کاهش چشمگیری می‌یابد.
از دیگر سو، با عملیاتی شدن خط آهن خواف – هرات، ولایت هرات به عنوان دروازه ورودی میان شرق و غرب، از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار می‌شود و به یکی از مراکز اقتصادی و ترانزیتی مهم منطقه تبدیل خواهد شد.
از لحاظ منطقه‌ای، راه آهن خواف- هرات بعنوان نقطه وصل “کریدور ریلی شرق – غرب” عمل می‌کند. کشورهای ترکیه، ایران، افغانستان، ازبکستان، قرقیزستان و چین شرکای اصلی این کریدور مهم ریلی خواهند بود. از این طرح ریلی به مثابه “راه آهن جاده ابریشم” یاد می‌شود که آسیا را به اروپا وصل می‌کند. این راه آهن از طرف غرب به شرق، در امتداد راه آهن ایران و ترکیه قرار دارد و در مسیر شرق به غرب نیز، از پایانه راه آهن چین در ایستگاه سینک کیانگ به راه آهن قرقیزستان می‌پیوندد و از آن‌جا وارد شریان راه آهن ازبکستان می‌شود که با عبور از پایانه ترمذ، وارد شهر مزار شریف در شمال افغانستان می‌گردد. پلان این پروژه ریلی میان چین و افغانستان عملا به امضا رسیده است. چین برای عبور این پروژه از خاک افغانستان و اتصال آن به ترکیه و اروپا، به عنوان بخشی از ابتکار کمربند و راه، علاقه‌مند سرمایه گذاری است.
با این وجود، راه آهن خواف-هرات با تهدید پروژه‌های رقیب منطقه‌ای روبرو است. پاکستان در یک رقابت منطقه‌ای بخصوص در رقابت سیاسی با هند، در تلاش است تا راه آهن «ترانس افغان» را احداث کند. این در حالی است که راه آهن خواف- هرات قرار است به عنوان قطعه‌ای از کریدور چابهار به سوی آسیای مرکزی عمل کند.
دولت پاکستان با همین نگاه، پروژه راه آهن ازبکستان- افغانستان – پاکستان را تحت نام «ترانس افغان» با کشورهای افغانستان و ازبکستان به امضا رسانده و چین را نیز برای سرمایه‌گذاری در این پروژه متقاعد کرده است. به باور تحلیلگران، پاکستان انتظار دارد که “راه آهن جاده ابریشم” از خاک افغانستان به سمت پاکستان به سوی بندر گوادر منحرف شود تا اهمیت راه آهن خواف- هرات را در کریدور منطقه‌ای در مبدأ بندر چابهار، تحت تأثیر قرار دهد. در یک طرح رقیب دیگر، اگر امنیت پایدار در افغانستان شکل نگیرد، ممکن است که چین با ایجاد انحراف و تغییر اجباری در طرح کمربند و راه، مسیر ریلی خود را از پایانه راه آهن ازبکستان به سوی منطقه قفقاز و از آن جا به ترکیه و اروپا، تغییر دهد. با این نگاه، عدم شکل گیری یک دولت ملی و با ثبات در افغانستان، جدی‌ترین تهدید در راستای توسعه این کریدور مهم منطقه‌ای به حساب می‌آید.
