بررسی تحولات افغانستان
«تأمین امنیت»، «اعمال برخی محدودیت‌ها» و «حضور گسترده جوانان و دختران» در مراسم عزاداری محرم، سه نکته برجسته و بارزی است که نسبت به سال‌های گذشته امسال بیشتر در افغانستان تبارز یافت.
حکومت طالبان در تأمین امنیت محرم امسال در افغانستان موفقانه عمل کرد. این امر علاوه بر انجام مسئولیت حکومت در برابر مردم، از لحاظ اجتماعی تأثیرات مهمی بر مردم و نیروهای امنیتی در کلان‌شهرها از جمله در کابل از خود برجای گذاشت و موجب بروز برخی رفتارهایی گردید که به لحاظ روانشناختی، قابل اهمیت و تأمل است؛ رفتارها و نگاه‌های آمیخته با قدردانی و شفقت شیعیان عزادار نسبت به نیروهای امنیتی حکومت که در آفتاب سوزان، برای تأمین امنیت عزاداران بی‌دریغ تلاش می‌کردند، صحنه‌های جالبی را پدید آوردند که از نگاه روانشناختی تأثیرات بسیار سازنده را می‌تواند بر روان جمعی آنان نهادینه‌سازی کند.
حضور بسیار گسترده نیروهای امنیتی طالبان در محل برگزاری مراسم عزاداری شیعیان و همکاری آنان در برگزاری مراسم و هنگام پذیرایی از عزاداران، به وضوح قابل درک بود که یک نوع حس مشترک، آگاهی و پذیرش متقابل را افزایش و تقویت می‌کند. با توجه به شکاف‌های اجتماعی و سیاسی که در افغانستان حاکم بوده است، این نوع رفتارها اگر دقت و تقویت شود، نهایت سازنده و تأثیرگذار است.
با این وجود، آنچه که بیشتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، مسأله اعمال برخی محدودیت‌ها از جانب حکومت طالبان در تعداد محل برگزاری‌های محرم امسال بود. حکومت طالبان با استدلال بر این که گروه داعش پس از مدتی سکوت، ممکن است در روزهای محرم ابراز حضور کند، از شیعیان خواست تا در شهرهای بزرگ، مراسم عزاداری ماه محرم را در اماکن محدودتر برگزار کنند و از دسته‌های خیابانی اجتناب کنند، تا امنیت آنان بهتر تأمین شود. این استدلال و خواست حکومت، از جانب شیعیان افغانستان نیز به هدف همکاری متقابل در تأمین امنیت، پذیرفته شد. اما این مسأله از جانب برخی رسانه‌ها و آدرس‌ها، به مثابه آغاز محدودیت مذهبی شیعیان از جانب حکومت طالبان تعبیر و تحلیل شد. واقعیت این است که حکومت طالبان در ده روز محرم امسال، پیوسته و به تکرار اعلام کرد که با برگزاری مراسم‌های مذهبی شیعیان هیچ نوع مخالفتی ندارد.
در این میان، آنچه که برداشت محدودیت‌سازی شیعیان را تقویت کرد این بود که برخی نیروهای طالبان مطابق دستور نهاد امر به معروف و نهی از منکر طالبان، در برخی از مناطق کابل از نصب پرچم‌های عاشورایی بر سر درهای مغازه‌ها و خانه‌های مردم جلوگیری کردند و آن را پایین آوردند. این در حالی است که شیعیان کابل پایتخت افغانستان، از سالیان دور تاکنون، بنا بر انتخاب شخصی خود، این کار معمول را هر سال در روزهای محرم، انجام می‌داده‌اند. شواهد نشان می‌دهد که این رفتار امر به معروف طالبان ناشی از برخوردهای صنفی طالبان است و دلالتی قاطع وجود ندارد که این نوع رفتارهای موردی را بعنوان یک سیاست کلان و تصمیم اتخاذ شده از جانب حکومت مرکزی طالبان تفسیر کرد.
با این وجود، آنچه که سوء تفاهم را در خصوص نوع نگاه حکومت طالبان به شیعیان افغانستان برجسته می‌سازد، سیاست حکومت طالبان در دو سال گذشته در قبال وضعیت حقوقی شیعیان افغانستان بوده است. حکومت طالبان با لغو قانون اساسی و دیگر قوانین موضوعه افغانستان، موضوع رسمیت مذهب جعفری و قانون احوال شخصیه شیعیان را در حالت ابهام و تعلیق قرار داده است. با این وضعیت، از دوسال گذشته تاکنون، حکومت طالبان در این خصوص هیچ وضاحتی برای اطمینان خاطر شیعیان و یا جلوگیری از سوء برداشت‌ها ارائه نکرده است. علاوه برآن، طالبان بر خلاف عرف تاریخی افغانستان، تعطیلی روزعاشورا نیز از تقویم ملی حذف کرده است.
به احتمال خیلی زیاد، همین وضعیت باعث شده است تا هرنوع رفتار طالبان در خصوص شیعیان از جمله اعمال برخی محدودیت‌ها برای امنیت محرم امسال، به مثابه آغاز اعمال محدودیت تدریجی حکومت طالبان علیه شیعیان افغانستان تعبیر شود.
به هرحال، به رغم اعمال محدودیت نسبی در تعداد اماکن مراسم ماه محرم و ممنوعیت حضور دسته‌های عزاداری در جاده‌ها، حضور جوانان و دختران در مراسم امسال جدی‌تر و گسترده‌تر از سال‌های قبل بود. برخلاف پالیسی حکومت مبنی بر عدم حضور مراسم در خیابان‌ها، جوانان و دختران با جمعیت زیاد و دسته‌های منظم سینه زنی در خیابان‌های کابل از جمله در دشت برچی و تپه شهدا حضور یافتند. برخلاف پیش‌بینی، تراکم جمعیت و دسته‌های عزاداری در تپه شهدا موسوم به شهدای روشنایی به حدی افزایش یافت که تاکنون در غرب کابل سابقه نداشت.
به نظر می‌رسد که اعمال محدودیت برای مراسم عاشورا، همیشه و در هر کجا، واکنش برعکس را به همراه داشته است.
