بررسی تحولات افغانستان
روز رسمی زن در افغانستان
در طول دهه‌های گذشته روز 8 مارچ برابر به عنوان روز جهانی زن در افغانستان تجلیل می‌شد. دولت‌های وقت افغانستان برای گرامیداشت از این روز جهانی، برنامه‌های رسمی را در نهادهای دولتی، مدارس و دانشگاه‌ها برگزار می‌کردند و علاوه بر نهادهای دولتی، نهادهای مدنی، انجمن‌های زنان و رسانه‌ها نیز به تجلیل از این روز می‌پرداختند. برابری اجتماعی، توقف خشونت علیه زنان، آزادی‌های اجتماعی و مشارکت زنان در قدرت حقوق از جمله موضوعاتی بودند که درباره آنها سخن گفته می‌شد.
با وجود تجلیل رسمی از این روز، به دو دلیل در بین مردم افغانستان جایگاهی پیدا نکرد. نخست این که این روز و مناسبت آن ریشه در فرهنگ تاریخی و سنت اجتماعی افغانستان نداشت. هر آن چه ریشه در فرهنگ مردم نداشته باشد، به یک روند ملی و مردمی تبدیل نمی‌گردد. دوم، این روز، بیشتر به صورت شعاری و سیاسی تجلیل می‌شد. تحولات اخیر نشان داد که تجلیل سیاسی از زنان و یا سیاسی‌سازی حقوق و جایگاه زنان، نوعی حمایت کاذب از مقام زن بود و تأثیری بر سرنوشت زنان زحمتکش افغانستان نداشت.
روز رسمی مادر در افغانستان
از سالیان دور تا سال گذشته، در تقویم ملی افغانستان روز 24 خرداد/ جوزا به عنوان روز مادر تعیین شده بود. نکتۀ عجیب این است که هیچ مبنایی برای تعیین این روز به عنوان روز مادر وجود ندارد و یا دست‌کم نسل فرهنگی افغانستان از ریشه نامگذاری این روز به عنوان روز مادر اطلاعی نداشتند.
شاید به همین دلیل بود که این روز جایگاهی در بین مردم افغانستان پیدا نکرد. در گذشته نیز فقط رسانه‌ها و تقویم آن را متذکر می‌شدند. از سویی دیگر، این روز، تحت الشعاع تجلیل‌های رسمی از هشتم مارچ به عنوان روز جهانی زن واقع شده بود.
هرچند که تعیین تنها یک روز رسمی و حکومتی برای گرامیداشت از مقام مادر ناچیز است ولی حتی همین یک روز هم در سنت اجتماعی افغانستان جایگاه پیدا نکرد و نهادینه نشد. این وضعیت، بیانگر آن است که از منظر فرهنگ‌سازی و ترویج آداب حسنه و اسلامی در افغانستان کار بنیادی صورت نگرفته است.
به لحاظ فرهنگی، تعیین یک روز برای گرامیداشت از روز مادر و روز زن، در اصل یک تذکر اخلاقی است که در مشغله‌ها و گرفتاری‌های اجتماعی افراد، گرامیداشت و شکرگذاری از زحمات این قشر به عنوان مادران امروز و فردای جامعه فراموش نگردد.
روز دینی زن و مادر در افغانستان
بخشی قابل توجهی از جامعه افغانستان، روز یازدهم جمادی الثانی، سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دخت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم را به عنوان روز زن و روز مادر تجلیل می‌کنند. این روز هر چند که در تقویم رسمی و حکومتی افغانستان به رسمیت شناخته نشده است ولی در سنت دینی -اجتماعی مردم افغانستان رسمیت و جایگاه دارد. به نظر می‌رسد که ریشۀ دینی این مناسبت بزرگ تاریخی و نگاه دین باورانه مردم باعث شده است که این روز جایگاه خود را در سنت اجتماعی و باور جمعی مردم نهادینه سازد.
جلوه‌های تجلیل مردم
مردم افغانستان به خصوص جامعۀ شیعی افغانستان از روز ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها با برگزاری همایش‌ها و جشن‌های با شکوه در مساجد و مراکز فرهنگی تجلیل می‌کنند. مردها در این روز به همسران خود و تازه دامادها، به نامزدهای خود هدایایی تقدیم می‌کنند. همچنین برگزاری جشن عروسی در این روز مرسوم است.
تجلیل از روز مادر توسط اعضای خانواده در این روز مرسوم است. معمولا اعضای خانواده برای دست بوسی مادر و مادران بزرگ‌های خود به منازل آنان می‌روند و هدایایی تقدیم می‌کنند. بر اساس یک سنت اجتماعی مرسوم، مردم در این روز به آرامگاه مادران و مادربزرگ‌هایی می‌روند که دیگر در میان آنان نیستند. همچنین، مردم به خصوص در روستاها، حلوا و یا غذاهایی محلی پخته و به عنوان نذر و به یاد اهل قبور بین مردم توزیع می‌کنند.
تجلیل از روز زن در سالیان اخیر
با استقرار حاکمیت طالبان در افغانستان، در کل تجلیل از روز زن ممنوع شده است. تجلیل از روز هشتم مارچ به عنوان روز جهانی همسبتگی زنان، در حکومت طالبان جایز نیست و هیچ نهادی حق تجلیل از آن را ندارد. از روز 24خردادماه/ جوزا نیز به عنوان روز مادر تجلیل نمی‌شود. در استفتائی که در سال جاری توسط وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان از ملا هبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان صورت گرفت، تجلیل از روز زن، روز مادر و روز معلم حرام و ممنوع اعلام شده است.
با این وجود، تجلیل از روز ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و همزمان تجلیل از مقام مادر و مقام زن در این روز، در باورها و سنت‌های اجتماعی مردم افغانستان جایگاه رفیعی دارد و این سنت همچنان ادامه دارد.
