بررسی تحولات افغانستان
به رغم اهمیت حیاتی راه آهن خواف – هرات برای افغانستان محصور در خشکی، تکمیل این پروژه در دوران جمهوریت با بهانه‌های مختلف به تعویق افتاد. اما حکومت طالبان به رغم تحریم و بحران‌های اقتصادی، همت ویژه‌ای برای تکمیل آن گمارده است. در همین راستا، به تازگی قرارداد ساخت آخرین قطعه راه آهن خواف – هرات با هزینه 53 میلیون دلار بین حکومت طالبان و یک شرکت خصوصی روسی به نام «گاما گروپ» به امضا رسید.
در مراسم امضای این قرارداد، ملا برادر معاون اقتصادی رئیس الوزرای حکومت طالبان، معاون اداره راه آهن روسیه، دیپلمات‌ها و مقامات راه آهن ایران نیز حضور داشتند. تاریخچه پروژه راه آهن خواف – هرات به نیم قرن قبل بازمی‌گردد. داوود خان نخستین رئیس جمهور افغانستان که با پاکستان میانه خوبی نداشت، انتظار داشت که با این طرح، اولا افغانستان از وابستگی مطلق به مسیر ترانزیتی پاکستان رهایی یابد و ثانیا افغانستان از طریق ایران به شریان راه آهن اروپا متصل شود.
رفتارشناسی حکومت طالبان در دو نیم سال گذشته نشان می‌دهد که این دو اصل نزد رهبران طالبان نیز به عنوان یک اولویت مطرح است. این سئوال مطرح است که با تکمیل شدن راه آهن خواف – هرات چه مزایای ترانزیتی برای افغانستان خواهد داشت؟
بر اساس شواهد میدانی، چالش‌های سیاسی بین پاکستان و حکومت طالبان، تأثیرات منفی بر روند مبادلات تجاری دو کشور داشته است و در نتیجه افغانستان بیش از پیش برای مبادلات تجاری با ایران ترغیب شده است. مشترکات فرهنگی، ایجاد سهولت در صدور روادید و علاقمندی بازار افغانستان به کالاهای ایرانی، باعث افزایش حجم مبادلات تجاری افغانستان و ایران شده و در دو سال اخیر ایران تبدیل به نخستین شریک تجاری افغانستان در سطح منطقه شده است.
انتظار می‌رود با تکمیل شدن راه آهن خواف – هرات، افغانستان دسترسی سریع‌تر و ارزان‌تر به کالاهای ایرانی داشته باشد که این وضعیت تأثیر مستقیمی بر نرخ کالاهای اولیه بخصوص مواد غذایی در بازارهای افغانستان خواهد داشت. حکومت طالبان با استفاده از مزیت مسیر ترانزیتی جدید، انتظار دارد تا کالاهای اساسی و اولیه با نرخ پایین‌تر به بازارها عرضه شود و در نتیجه نرخ تورم کاهش یابد. تحقق این هدف برای حکومت طالبان به لحاظ سیاسی یک دستاورد محسوب خواهد شد.
انتظار می‌رود افغانستان با اتصال به شبکه راه آهن ایران، بتواند با سهولت بیشتری داد و ستد کالا را از طریق بنادر دریایی ایران مانند بندر چابهار و بندر عباس انجام دهد. همچنین، با اتمام راه آهن خواف – هرات، افغانستان برای نخستین‌بار قادر خواهد بود تا تولیدات داخلی خود را با هزینه کمتر به بازارهای ترکیه و اروپا صادر کند. افغانستان در گذشته برای دسترسی به بازارهای ترکیه و اروپا به راه لاجورد دل بسته بود و حکومت پیشین افغانستان تحت تاثیر حضور آمریکا و متحدان غربی، این راه به عنوان یک اولویت ترانزیتی مطرح کرده بود.
راه لاجورد با قاعده بنیادین ترانزیت در تضاد است. در ترانزیت، کوتاه بودن مسیر یک اصل اساسی است. افغانستان برای رسیدن به بازار ترکیه و اروپا از مسیر راه لاجورد باید از ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان بگذرد تا به ترکیه و اروپا برسد. در حالی که افغانستان با اتصال به شریان ریلی ایران با پیمودن مسیر کوتاه و مطمئن با کمترین هزینه مالی و زمانی به بازارهای ترکیه و اروپا راه پیدا می‌کند.
در صورت ساخت راه آهن هرات – مزار شریف، ترکیه و ایران قادر خواهند بود تا از مسیر افغانستان و از مسیر ریلی به چین متصل شوند.
با ترسیم این موقعیت حیاتی راه آهن خواف – هرات، بدون مبالغه می‌توان گفت که این پروژه مهم ترانزیتی، نه تنها افغانستان را به شریان‌های ترانزیتی منطقه متصل می‌کند بلکه این کشور را به مرکز کریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب تبدیل خواهد کرد.
