بررسی تحولات افغانستان
در طول بیشتر از سه سال از حاکمیت مجدد طالبان بر افغانستان گزارش‌های متعددی در خصوص فعالیت گروههای مسلح خارجی در این کشور ارائه شده است که یکی از مهم‌ترین آنها جماعت انصارالله تاجیکستان است. این گروه در سال ۲۰۰۶ توسط امرالدین طبراُف (طبری) مشهور به ملا امرالدین ایجاد شد. ملا امرالدین در سال ۲۰۱۶ توسط نیروهای دولتی افغانستان کشته شد.
جماعت انصارالله که برخی با اهداف سیاسی خاص آن را طالبان تاجیکستان عنوان می‌کنند و خود این گروه درباره تغییر نام اظهار نظری نداشته است، پس از یک حمله تروریستی در شهر خجند تاجیکستان، به عنوان یک گروه تروریستی قلمداد شد.
پس از حاکمیت طالبان بر افغانستان گزارش‌های زیادی درباره جماعت انصارالله منتشر شده است. از جمله گزارش‌های شورای امنیت سازمان ملل است که به عنوان یک مرجع برای تحلیل کارشناسان و خبر رسانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. آنچه در این گزارش‌ها بر آن تمرکز صورت گرفته است، بزرگنمایی و برجسته‌سازی از حضور و فعالیت جماعت انصارالله در افغانستان تحت اشراف طالبان است.
به عنوان مثال در گزارش اخیر شورای امنیت سازمان ملل آمده است که جماعت انصارالله در ولایت خوست اردوگاه‌های آموزشی زیر نظر مربیان القاعده دارد یا این که این گروه یک مرکز نظامی ویژه در ولایت تخار برای آموزش جنگجویان آسیای مرکزی ایجاد کرده است. همچنین طبق گزارش تیم مانیتورینگ شورای امنیت، جماعت انصارالله گروهی را در ولایت قندوز برای نفوذ به مناطق مرزی ایجاد کرده است. بخش دیگر این گزارش ادعا دارد که حکومت طالبان یک واحد انتحاری در ولایت بدخشان مستقر کرده است که در آن نیروهای جماعت انصارالله هم حضور دارند و این گروه انتحاری در عملیات علیه جبهه‌های مقاومت مخالف حکومت استفاده می‌شود.
راستی‌آزمایی فعالیت جماعت انصارالله در افغانستان
با این که طالبان در کارنامه خود تبانی و همکاری با برخی از گروههای خارجی را دارد اما رویکرد این گروه در یک سال قبل از پیروزی و به‌خصوص پس از حاکمیت مجدد بر افغانستان بیانگر ایجاد محدودیت برای این گروه‌ها است.
یک سال قبل از پیروزی طالبان یعنی در سال 1399، گروه طالبان دستورالعملی را برای گروههای مسلح خارجی همکار خود تهیه کرد که اسناد آن در برخی از رسانه‌ها هم منتشر شد. طبق این دستورالعمل، گروههای مسلح خارجی باید در منطقه محل استقرار خود، تبعیت کامل از فرمانده محلی طالبان داشته باشند و هر گونه تردد اعضای این گروه‌ها به دیگر نقاط فقط با مجوز میسر است.
بعد از پیروزی طالبان و تشکیل حاکمیت، نظارت بر گروههای مسلح خارجی تشدید شد و طبق خبرنگاران معتبر و بی‌طرف، جماعت انصارالله و حرکت ترکستان شرقی از ولایت‌های هم مرز کشورهای تاجیکستان و چین به ولایت‌های غیر همجوار منتقل شدند.
حکومت طالبان در مواضع رسمی خود همواره پایداری به اصل عدم تهدید کشورها از افغانستان را تکرار کرده است و در عمل هم نمی‌توان شواهدی را پیدا کرد که این اصل را نقض کند (پاکستان و تحریک طالبان پاکستان در این زمینه یک استثنا هستند و بحث مجزایی دارند). رهبران طالبان می‌دانند که بقا و تداوم حکومت آنان بیشتر از هر عامل دیگری در گرو وفاداری به همین اصل است.
علاوه بر این دلیل، استراتژی دیگر حکومت طالبان توسعه روابط اقتصادی در سطح منطقه است و بر این اساس پرورش گروه‌هایی مانند جماعت انصارالله که فضای تعامل افغانستان با کشورهای منطقه را امنیتی می‌سازد، شدیداً ناقض استراتژی همکاری اقتصادی منطقه‌ای است. طالبان در سه سال و نیم گذشته تلاش کرده است از حکومت خود چهره‌ای منطقه‌گرا به تصویر بکشد و این تلاش به ویژه در قبال کشورهای آسیای مرکزی مشهود است.
علاوه بر این، ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان برای حکومت طالبان به‌لحاظ اقتصادی و سیاسی جایگاه ویژه‌ای دارد. حکومت طالبان برای احداث کریدور واخان و اتصال افغانستان به چین تلاش زیادی را به خرج داده است. در این راستا، حکومت طالبان با وجود فشار اقتصادی، جاده‌ای خاکی در این طول این دهلیز ایجاد کرده است و به طور مرتب در حال رایزنی با مقامات چینی است تا موافقت پکن را برای گشایش این کریدور جلب کند. طبیعی است که برای جلب نظر چین در خصوص گشایش کریدور واخان، ولایت بدخشان باید امن و خالی از حضور گروههای هراس‌افکن باشد.
به صورت میدانی و عملی نیز شواهد متقنی که نشان دهد طالبان جغرافیای افغانستان را در کنترل گروههای مسلح خارجی به‌خصوص جماعت انصارالله تاجیکستان قرار داده باشد یا این که چنین گروههای آزادانه در افغانستان حضور داشته باشند، وجود ندارد.
شاید در رد این تحلیل به فعالیت یک عضو جماعت انصارالله به نام محمد شریف‌اف یا مهدی ارسلان اشاره شود که با انتشار ویدئوهایی از فعالیت خود و نیروهای تحت امرش در ولسوالی‌های کوفاب، خواهان، مایمی، نسی و شکی ولایت مرزی بدخشان حکایت می‌کرد. با احتمال بالا می‌توان گفت این مانور وی پیامی از سوی کابل به دوشنبه بود که اگر جبهه مقاومت ملی افغانستان در دوشنبه اجازه فعالیت دارد، جماعت انصارالله هم در مرز تاجیکستان می‌تواند حضور داشته باشد. پس از مذاکرات و توافقات صورت گرفته بین مقامات امنیتی کابل و دوشنبه، این عضو انصارالله هم از صحنه محو شد و دیگری خبری از او نیست.
منابع گزارش‌ها درباره جماعت انصارالله
در یک تقسیم‌بندی کلی، در حال حاضر دو نوع گزارش درباره جماعت انصارالله تاجیکستان وجود دارد. منشا یک دسته از این گزارش‌ها رسانه‌های مخالف حکومت طالبان و اعضای اپوزیسیون هستند که با ادعای دسترسی به منابع محلی در طول 3 سال گذشته گزارش‌هایی را تولید می‌کنند.
دسته دوم، گزارش تیم مانیتورینگ شورای امنیت سازمان ملل است. اعضای این تیم برای تهیه گزارش امکان تحقیق میدانی ندارند و بر اساس مصاحبه با افراد مقیم خارج از افغانستان این گزارش را تهیه می‌کنند. درباره میزان دقت این گزارش تردیدهای جدی وجود دارد و به اذعان برخی از اعضای جامعه اطلاعاتی آمریکا، گزارش‌های تیم مانیتورینگ شورای امنیت قابل استناد نیستند.
از سوی دیگر، برخی از کارشناسان منطقه‌ای بر این باورند که منبع اصلی اطلاعات گزارش تیم مانیتورینگ مقامات کشور پاکستان هستند که به دلیل تخاصم به وجود آمده بین کابل و اسلام آباد، تلاش می‌کنند با ارائه اطلاعات جهت‌دار، حکومت طالبان را متهم به حمایت از گروههای تروریستی کنند.
از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، مروری بر گزارش‌های تیم مانیتورینگ نشان می‌دهد که این تیم تلاش کرده است با استفاده از موضع خود چهره تیره و تاری از افغانستان نشان دهد و با مبالغه درباره گروههای تروریستی، جامعه جهانی را تحریک کند.
گذشته از این استدلال‌ها، بهبود روابط حکومت طالبان و دولت تاجیکستان که نشانه بارز آن توقف لحن تند امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان علیه طالبان می‌باشد، بیانگر آن است که دوشنبه از بابت جماعت انصارالله به اطمینان خاطر رسیده است. اگر تاجیکستان چنین اطمینان خاطری پیدا نمی‌کرد، مواضع دوشنبه در قبال کابل نرم و ملایم نمی‌شد بلکه فعالیت مخالفان حکومت طالبان در تاجیکستان اوج می‌گرفت در حالی که طبق گزارش‌های متعدد فعالیت جبهه مقاومت ملی در تاجیکستان محدود شده است و حتی خبرها از احتمال استقرار یک دیپلمات حکومت طالبان در سفارت افغانستان در دوشنبه حکایت می‌کنند.
یخ روابط کابل و دوشنبه در حال باز شدن است و سفر مومن یتیموف رئیس کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان به کابل نشانه بارز تفاهم امنیتی دو طرف است. هیچ بعید نیست که افزایش تعداد خبرها و تحلیل‌ها درباره فعالیت جماعت انصارالله در افغانستان به منظور بر هم زدن روابط تازه بهبود یافته کابل و دوشنبه باشد.
به طور خلاصه باید گفت که هرچند نمی‌توان حضور اعضای جماعت انصارالله تاجیکستان را در افغانستان رد کرد اما سیاست اعلامی حکومت طالبان و شواهد میدانی حکایت از آن دارند که گزارش‌ها درباره فعالیت این گروه در افغانستان پایه و اساس ندارد و با اهداف سیاسی صورت می‌گیرد. این گونه عملیات روانی، محدود به جماعت انصارالله نیست و درباره حرکت ترکستان شرقی و حرکت اسلامی ازبکستان نیز صدق می‌کند.
