بررسی تحولات افغانستان
به تازگی هیئت بلند پایه هندی به ریاست جی پی سینگ، مقام ارشد وزارت خارجه این کشور در امور افغانستان، ایران و پاکستان وارد کابل شد و با مقامات ارشد حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد. اعضای این هیئت علاوه بر مقامات سیاسی، با مقامات امنیتی حکومت طالبان از جمله ملا یعقوب وزیر دفاع نیز دیدار کردند.
هند و عبور از مرحله تردید و انتظار
پس از سقوط جمهوریت و حاکمیت مجدد طالبان، دهلی تقریبا با افغانستان قطع ارتباط کرد. دولت نارندرا مودی در همان روزهای نخست سقوط جمهوریت، تمام ویزاهای صادرشدۀ برای شهروندان افغانستان را به حالت تعلیق در آورد، همکاری‌های مالی و توسعه‌ای برای افغانستان را متوقف کرد و به طور محدود کمک‌های بشردوستانه را تداوم بخشید. هر چند که بعدتر مقامات هندی، سفارت خود در افغانستان را بازگشایی کرد اما فعالیت در سطح پایین‌تر از سفیر و محدود ادامه یافت.
بر اساس محتوای منتشر شده از مذاکرات هیئت هندی با مقامات حکومت طالبان در رسانه‌ها و نیز استقبال کابل از این سفر، به نظر می‌رسد که این سفر را باید نقطه عطفی در سطح روابط دیپلماتیک کابل و دهلی نو باید تلقی کرد. با اقدام اخیر دهلی نو، می‌توان گفت که دولت مودی از سیاست تردید و انتظار در قبال تحولات افغانستان عبور کرده است و عزم بر آن دارد تا وارد فاز تعامل فعال و گسترده با حکومت طالبان شود.
راهبرد هند در قبال افغانستان
بر اساس یک تقسیم‌بندی، افغانستان در حوزه جنوب آسیا قرار می‌گیرد و هند و پاکستان هر دو افغانستان را در حوزه جنوب آسیا می‌پنداراند. تنش سیاسی بین دهلی و اسلام آباد و نوع بازی این دو کشور در حوزه جنوب آسیا، فضای این منطقه را امنیتی ساخته است. به همین دلیل، کارکرد سازمان منطقه‌ای سارک و کلان پروژه‌های اقتصادی منطقه‌ای از جمله ترانزیت کالا و انرژی در سطح رویا باقی مانده است.
رقابت بین هند و پاکستان، تاثیر عمیقی بر نوع رابطه این دو کشور با افغانستان داشته است. راهبرد پاکستان در قبال افغانستان بیش از هر عامل دیگری تحت تاثیر نوع روابط کابل و دهلی است. متقابلا، راهبرد هند در قبال افغانستان بیشتر براساس الگوها و متغییرهای امنیتی بین کابل و اسلام آباد شکل می‌گیرد. این الگو از دیرباز در روابط شبکه‌ای این 3 کشور حاکم بوده است.
مبتنی بر این واقعیت، می‌توان گفت پس از محرز شدن تنش امنیتی بین پاکستان و حکومت طالبان، دولت مودی تصمیم گرفته است تا روابط خود را با حکومت طالبان گسترش دهد و وارد فاز جدید دیپلماتیک با این کشور شود.
پیامد گسترش تعامل هند و حکومت طالبان
به احتمال زیاد، دهلی و کابل تلاش خواهند کرد تعاملات خود را در سطوح مختلف به تدریج گسترش دهند. در این بین، آنچه که فوریت دارد، آغاز فعالیت کنسولی حکومت طالبان در دهلی نو است. گام اول و اجرایی این توافق، فعالیت بخش کنسولی مراکز دیپلماتیک افغانستان در هند است که طبق اخبار منتشر شده، مقامات هندی مجوز آن را داده‌اند و قرار است دیپلمات‌های حکومت طالبان خدمات کنسولی را برای افغان‌های مقیم دهلی آغاز کنند.
احتمالا دهلی سطح همکاری‌ها را با حکومت طالبان در حوزه دیپلماتیک و امنیتی گسترش دهد. با این رویکرد، سفارت افغانستان در دهلی نو از حالت تعلیق خارج و با حضور دیپلمات‌های حکومت طالبان دوباره فعال خواهد شد. این احتمال به طور جدی مطرح است که در آینده، دولت هند پیشنهاد آموزش نیروهای امنیتی افغانستان را حکومت طالبان مطرح کند.
فازهای بعدی همکاری بین کابل و دهلی، ممکن است که یک بار دیگر دست برتر هند را در افغانستان تثبیت کند. طبق اخبار منتشر شده، هیئت هندی قول داده است کمک‌های توسعه‌ای برای افغانستان در زمینه ترانزیت از طریق بندر چابهار و همچنین پروژه‌های سدسازی و زیربنایی از سر گرفته می‌شود. در این بین، از سرگیری فعالیت هند در اعمار سد شاه‌توت بر روی رودخانه کابل، موضوعی حساس برای پاکستان است.
قرارداد اعمار این سد در دولت پیشین افغانستان با هزینه بیش از 286 میلیون دلار با هند امضا شد. با اعمار این سد، آب رودخانه کابل که به سمت پاکستان سرازیر می‌شود، دستخوش تغییر خواهد شد و این به منزله مدیریت آب‌های فرامرزی مشترک افغانستان و پاکستان توسط دهلی است.
بدون تردید، افزایش سطح تعاملات بین حکومت طالبان و دولت مودی، با واکنش جدی دولت پاکستان مواجه خواهد شد. به طور قطع و حسب قرائن موجود، پاکستان سطح روابط خود را با مخالفان سیاسی و نظامی طالبان افزایش خواهد داد و در دراز مدت تلاش خواهد کرد تا به فعال شدن دفتر نمایندگی مخالفان حکومت طالبان کمک کند. طبق این فرضیه، تاریخ یک بار دیگر تکرار خواهد شد و پاکستان تلاش خواهد کرد حکومت بر حال افغانستان را از طریق مخالفان آن به زیر بکشد.
سخن پایانی
تنظیم سیاست خارجی یک کشور به ویژه در منطقه پر بحران جنوب آسیا نیازمند درک ظرافت‌های زیادی است. سقوط جمهوریت، علل و عوامل زیادی داشت که یک از مهمترین علل، بر هم خوردن تعادل روابط افغانستان با هند و پاکستان بود. سنگین شدن کفه ترازو به نفع هند سبب شد تا پاکستان کمر را به سقوط نظام افغانستان ببندد و 20 سال در این راه تلاش کند.
حکومت طالبان در تنظیم روابط خود با دهلی و اسلام‌آباد نباید از سیاست ابزاری استفاده کند چرا که این بازی خطرناک است. هند در 20 سال گذشته با مشوق‌های اقتصادی، کابل را مسحور خود کرد و یک بار دیگر ممکن است این سناریو تکرار شود.
لازم حکومت طالبان در تنش بین دو کشور رقیب، نه تنها سیاست بی‌طرفی را اتخاذ کند بلکه در مقاطعی که با پاکستان روابط متشنجی دارد، نزدیک شدن به دهلی را با احتیاط انجام دهد.
