بررسی تحولات افغانستان
به تازگی ادبیات دیپلماتیک بین حکومت طالبان و پاکستان وارد فاز جدیدی شده است. از مرداد ماه سال جاری تاکنون، ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان به طور صریح همسایه شرقی را به عنوان میزبان گروه داعش مطرح می‌کند. معنا و مفهوم این ادبیات رسمی و دیپلماتیک حکومت طالبان زمانی قابل درک است که در 3 سال گذشته، کاربرد ادبیات غیر متعارف در رسانه‌های رسمی و غیر رسمی افغانستان علیه پاکستان ممنوع بود.
پیش از این که حکومت طالبان این ادبیات را به کار گیرد، مقامات اسلام آباد، طی روندی، در اظهارات و اطلاعیه‌های خود حکومت طالبان را به میزبانی از گروه تحریک طالبان پاکستان (TTP) متهم کردند. بررسی محتوای اعلامیه‌ها و اظهارات مقامات پاکستانی نشان می‌دهد که از تابستان امسال، رویکرد اسلام آباد درباره این مسئله شدت یافته و از لحن تهدیدآمیز استفاده می‌شود. در این ادبیات حتی به طور صریح بیان می‌شود اسلام آباد دشمنان خود را در داخل خاک افغانستان هدف قرار خواهد داد.
حکومت طالبان این نوع گفتمان اتخاذ شده از سوی مقامات پاکستانی را به مثابه تهدید تمامت ارضی افغانستان تفسیر کرده‌اند. حیثیتی‌سازی این موضوع از جانب حکومت طالبان، با آن که با استقبال افکار عمومی افغانستان مواجه شده است اما در سطح روابط دیپلماتیک پاکستان و حکومت طالبان تأثیرات منفی بر جای گذاشته است.
مجموع این کنش‌ها و واکنش‌ها، ادبیات و همچنین روابط دیپلماتیک دو کشور را وارد یک تنش گفتمانی کرده است. در چنین فضایی، هر دو جانب تلاش کرده‌اند تا با ایجاد و طرح کلان روایت‌ها در یک جنگ نرم، بر همدیگر غالب شوند.
کلان روایت حکومت طالبان
طی دو دهه حضور آمریکا در افغانستان، خاک این کشور به صورت بالقوه به کانون تهدید برای کشورهای منطقه تبدیل شده بود. حکومت طالبان در سه سال گذشته تلاش کرده است تا در روابط خارجی افغانستان با کشورهای منطقه، روایتی صلح‌آمیز و مدارا جویانه را تولید و وارد گفتمان‌های دیپلماتیک کند.
ملاهبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان تقریبا در تمام بیانیه‌های رسمی خود تصریح کرده است که «هیچ تهدیدی از خاک افغانستان علیه کشورهای منطقه صورت نخواهد گرفت.» رفتارشناسی حکومت طالبان نیز بیانگر آن است که سیاست خارجی این حکومت نوع رفتار مسالمت‌جویانه را با کشورهای همسایه و منطقه در پیش گرفته است.
به رغم مبارزه جدی حکومت طالبان با گروه داعش که در نشست‌های منطقه‌ای هم به آن اذعان شده است، اما در ماه‌های اخیر گروه داعش موفق به انجام چندین عملیات تروریستی در خاک افغانستان شده است. عملیات‌هایی که برخی از آنها مانند کشتار شیعیان بازتاب وسیعی داشت. حکومت طالبان در پاسخ به حضور داعش در افغانستان، با صراحت ابراز داشته است که مراکز داعش از افغانستان به بلوچستان پاکستان منتقل شده و جنگجویان این گروه از بلوچستان وارد افغانستان و حتی کشورهای منطقه می‌شوند. در این هفته، پس از متلاشی شدن یک گروه از نیروهای داعش در ولایت غور، حکومت طالبان اعلام کرد که نیروهای داعشی که در عملیات تروریستی کشتار شیعیان دست داشتند، از رهبر داعش در بلوچستان دستور می‌گرفتند.
کلان روایت دولت پاکستان
دولت پاکستان به عنوان حامی حکومت طالبان، انتظار داشت که سیاست خارجی حکومت طالبان در مطابقت با منافع پاکستان ترسیم شود. بر همین اساس، پاکستان در یک رویکرد پارادوکسیکال، حکومت طالبان افغانستان را مشروع ولی ماهیت تحریک طالبان پاکستان را غیر مشروع اعلام کرد. پاکستان در حالی این قرائت را مطرح کرد که TTP و طالبان افغانستان در طول سالیان گذشته همرزم و پشتیبان استراتژیک و عقیدتی یکدیگر بودند.
حکومت طالبان در برخورد با اعضای تحریک طالبان پاکستان، رویکرد دیپلماتیک را با اسلام آباد در پیش گرفت، ولی هرگز نتوانست رضایت اسلام آباد را به دست آورد.
به نظر می‌رسد پاکستان پس از سه سال تلاش و انتظار، اکنون روایتی را مطرح می‌کند که برخی بازیگران غیردولتی از جمله مخالفان طالبان عنوان می‌کردند. بر همین اساس، شهباز شریف نخست وزیر پاکستان از تریبون مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد که حکومت طالبان علاوه بر گروه تحریک طالبان پاکستان از گروه‌های القاعده، داعش، ارتش آزادیبخش بلوچستان و دیگر گروه های افراطی و تجزیه طلب میزبانی می‌کند.
سناریوها
نوع روایت‌سازی متقابل اسلام آباد و کابل، دلالت بر آن دارد که ماهیت دیپلماسی بین دو کشور وارد تنش سیاسی شده است و هر دو جانب تلاش دارند در این جنگ نرم پیروز میدان شوند. تداوم تنش بین این دو همسایه، ممکن است منجر شود که پاکستان وارد اقدامات دیگری شود. سناریوهای مختلفی برای اقدامات بعدی پاکستان قابل طرح است.
سناریوی حمایت از مخالفان مسلح
در نخستین سناریو، این احتمال مطرح است که پاکستان برای تحت فشار قرار دادن حکومت طالبان دست به اقدام متقابل بزند. بر این اساس، سازمان اطلاعات ارتش پاکستان موسوم به آی اس آی، آموزش و حمایت لوجستیکی از مخالفان مسلح حکومت طالبان را در دستور کار قرار خواهد داد. پیشینه رفتار دولت پاکستان نیز نشان می‌دهد که سرویس‌های امنیتی این کشور در گذشته از مخالفان نظامی دولت افغانستان چنین حمایت‌هایی کرده است.
سناریوی حمایت از اپوزیسیون
برداشت طیفی از طالبان این است که نظامیان پاکستانی برای براندازی دولت حاکم در افغانستان روی به حمایت از اپوزیسیون حکومت خواهد آورد. بر این اساس، سناریوی دوم این است که مقامات پاکستانی به جای حمایت از مخالفان مسلح حکومت طالبان، حمایت از اپوزیسیون حکومت طالبان را در دستور کار قرار خواهد داد. خبرهای تایید نشده‌ای هم از دیدار مقامات آی اس آی با برخی از رهبران اپوزیسیون حکومت طالبان در ترکیه منتشر شده است. مطابق این سناریو، ممکن است پاکستان تا براندازی حکومت طالبان پیش رود.
سناریوی استفاده از داعش
در سناریوی سوم، از گروه داعش مطرح است. مطابق این سناریو، گروه داعش به عنوان یک بازیگری که ماهیتا با حکومت طالبان در تضاد است، نقش ایفا می‌کند و تبعات منفی کمتری برای پاکستان خواهد داشت. بررسی الگوی به کارگیری داعش در عراق و سوریه نشان می‌دهد که سرویس‌های کشورهای مختلفی اهداف خود را از طریق داعش به پیش می‌بردند اما در سطح اعلامی همه آنها از داعش اعلام تنفر می‌کردند. این خطرناک‌ترین سناریو است چرا که قدرت گرفتن داعش سبب خواهد شد این گروه توسط دیگر بازیگران فراتر از افغانستان به کار گرفته شود.
سخن پایانی
به رغم طرح دو روایت از سوی کابل و اسلام آباد، اما این دو روایت تا هنوز توسط جناح سوم و بی‌طرفی، راستی‌آزمایی و صحت‌سنجی نشده است. از سویی دیگر، با توجه به بحران‌های کلان خاورمیانه و اوکراین، خلق بحران جدیدی در منطقه، آسیب‌های کلانی به ملت‌های افغانستان و پاکستان و همچنین کل منطقه وارد خواهد کرد. بنابراین ثبات و امنیت مشترک و به هم گره خورده کشورهای منطقه اقتضا می‌کند که اختلاف بین این دو کشور از مرحله کنونی فراتر نرود و با توجه به احتمال رشد داعش در این محیط چالشی، کشورهای منطقه برای نابودی این تهدید جدی مشترک، مکانیسم مشترکی را ترسیم و عملیاتی کنند.
