نگاهی به منابع مالی داعش خراسان

بررسی تحولات افغانستان

تامین بودجه داعش خراسان یکی از مهمترین مباحثی که در بین تحلیلگران حوزه مبارزه با تروریسم مطرح است. میزان فعالیت داعش خراسان در افغانستان، نشان می‌دهد که این گروه محدود شده است که این محدودیت به دو دلیل می‌تواند باشد. عامل نخست تمرکز حکومت طالبان بر داعش است و عامل دوم محدودیت منابع مالی گروه می‌تواند باشد.

درباره منابع مالی داعش خراسان باید دو بازه زمانی مختلف را در نظر گرفت؛ قبل از به قدرت رسیدن طالبان و پس از به قدرت رسیدن طالبان. چرا که بعد از به قدرت رسیدن طالبان، تفاوت‌های چشمگیری در منابع مالی داعش خراسان به وجود آمده است.

تامین مالی داعش خراسان پیش از به قدرت رسیدن طالبان

ارسال بودجه از سوریه
رهبران داعش پیش از اعلام موجودیت در سال 2014، مذاکراتی با داعش مستقر در سوریه داشتند و توانستند که علاوه بر یک بودجه اولیه، تعهدی را از مقامات مستقر در سوریه برای دریافت بودجه مستمر برای شاخه خراسان دریافت کنند. بر این اساس، از بدو تاسیس داعش خراسان، بخشی از بودجه از طریق داعش سوریه تامین می‌شد. منابع مختلف از جمله نهادهای مبارزه با تروریسم آمریکا، گزارش‌هایی از ارسال پول از سوریه به افغانستان را داده بودند.

درآمد از جغرافیای تحت تصرف
داعش خراسان از بدو تاسیس، شرق افغانستان را به عنوان نقطه فعالیت خود انتخاب کرد و بر بخشی از ولایت ننگرهار تسلط جغرافیایی داشت. به دلیل این که این جغرافیا برای دولت وقت افغانستان اهمیت ویژه‌ای نداشت و به دلایل دیگری از جمله استفاده دولت از داعش علیه طالبان، لزوم تمرکز بر جنگ با طالبان در جنوب و …، داعش خراسان عملا یک جغرافیای هم مرز با پاکستان را در اختیار داشت و از این جغرافیا اقدام به اخذ درآمد می‌کرد. قاچاق مواد مخدر، باجگیری از قاچاق انواع کالا از افغانستان به پاکستان، سهم‌گیری در استخراج برخی معادن مانند تالک، باجگیری از اموال تجاری، آدم‌ربایی و دریافت عشر و زکات از کشاورزان بخشی از راه‌های درآمدزایی داعش خراسان با استفاده از جغرافیای تحت سلطه خود در شرق افغانستان بود.

کمک‌های دریافتی داعس خراسان از حامیان خارجی
در کنار منابع مالی ذکر شده، باید به کمک مالی گروه‌ها و افرادی هم‌سنخ با داعش خراسان به این گروه هم اشاره کرد. داعش خراسان با ارسال نمایندگانی به سوی این افراد و گروه‌ها که عمدتا در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مستقر بودند، توانسته بود هر چند اندک اما یک مسیر درآمدی کسب کند. این کمک‌ها در یک مرکز تجمیع می‌شد و از طریق حواله یا به صورت طلا به افغانستان منتقل می‌شد.

روش‌های درآمدزایی داعش خراسان چندین سال به همین روش بود اما با تغییر سیاست‌های دولت وقت افغانستان و آغاز حملات نظامیان دولتی و نیروهای آمریکا به داعش و همزمان مبارزه نیروهای طالبان با این گروه، به تدریج بخش‌هایی از جغرافیا از سلطه داعش خراسان خارج شد. با این وجود منابع مالی داعش خراسان حول محورهای یاد شده می‌چرخید اما درآمدهای ناشی از جغرافیای تحت کاهش یافتند ولی قطع نشدند.

تامین مالی داعش پس از به قدرت رسیدن طالبان

بعد از به قدرت رسیدن، در یک سال نخست حاکمیت طالبان، داعش همچنان با الگوی قبل عمل می‌کرد. تعداد جنگجویان و تعداد حملات با شدت قبل ادامه داشت اما بعد از تمرکز طالبان بر این گروه و سرکوب شدید، تغییراتی در تمام ابعاد داعش نمایان شد. داعش نیروهای خود را به خارج شدن از افغانستان ترغیب کرد و فقط برخی نیروهای عملیاتی را در نقاط مختلف به حالت خفته نگه داشت. عملیات‌های وسیع تبدیل به عملیات‌های دقیق با ابعاد پر بُرد رسانه‌ای شد. در این میان، منابع مالی داعش هم دچار تغییراتی عمیقی شد.

ارسال بودجه از آفریقا به افغانستان
یکی از تغییرات عمده در تامین منابع مالی داعش خراسان تغییر مسیر دریافت بودجه کمکی از سوی داعش مرکزی است. هر چند که این تغییر مسیر ارتباطی با روی کار آمدن طالبان ندارد اما با حاکمیت طالبان در افغانستان همزمان شده است. از زمان تشکیل داعش در افغانستان، مقداری از بودجه از سوریه به افغانستان ارسال می‌شد اما بعد از سال 2020، ساختار مالی داعش مرکزی تغییر کرد و در ساختار جدید پول از سمت داعش مرکزی به شعبات داعش نمی‌رود بلکه ولایت‌های پردرآمد داعش موظف شده‌اند تا به ولایت‌های کم‌درآمد کمک کنند.
طبق اطلاع چندین مرکز تحقیقی و نهادهای مبارزه با تروریسم، در ساختار مالی جدید داعش مرکزی، داعش شاخه آفریقا موظف شده است که بخشی از بودجه داعش خراسان را تامین کند. گزارش‌های متعددی از ارسال مبالغی از سوی بخش مالی داعش آفریقا به داعش خراسان وجود دارد.

جمع‌آوری کمک از طریق شبکه‌های اجتماعی

روش دیگری که برای تامین منابع مالی داعش خراسان تازگی دارد، جمع‌آوری کمک‌های مالی از طریق شبکه‌های اجتماعی است. در این روش، هواداران داعش خراسان، همفکران خود در شبکه‌های اجتماعی را تشویق و ترغیب به پرداخت کمک به این گروه می‌کنند. این فعالیت‌ها غالبا در بین هواداران این گروه در کشورهای اروپایی، روسیه، آسیای مرکزی و ترکیه صورت می‌گیرد و پول به صورت رمز ارزها مانند بیت کوین جمع‌آوری می‌شود. پژوهشگران متعددی شاهد این نوع آگهی‌ها بوده‌اند و همچنین در برخی کشورهای اروپایی و یک مورد در آمریکا دستگیرشدگان متهم به همکاری با داعش اذعان کرده‌اند که مبالغی را به داعش کمک از همین مسیر ارسال کرده‌اند.

قطع دریافت منابع مالی داخل افغانستان

تغییر مهم ایجاد شده در زمینه تامین منابع مالی داعش، قطع منابع درآمدهای داخلی است. این گروه در حال حاضر به دلیل شدت نظارت حکومت طالبان، قادر نیست از داخل افغانستان درآمدزایی کند. لذا قاچاق مواد مخدر، باجگیری از قاچاق انواع کالا از افغانستان به پاکستان، سهم‌گیری در استخراج معادن، باجگیری از اموال تجاری، آدم‌ربایی و دریافت عشر و زکات از کشاورزان دیگر برای این گروه میسر نیست.

در مجموع، منابع مالی داعش خراسان در زمان حکومت طالبان محدودتر از قبل شده است و به نظر می‌رسد که این گروه خود را با کمبود بودجه سازگار کرده است.