بررسی تحولات افغانستان
نشست سه جانبه افغانستان، پاکستان و چین به عنوان پلتفرمی به منظور تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و حل مسائل مشترک توسط چین ایجاد شد. هر چند این پلتفرم قبل از به قدرت رسیدن طالبان تحت عنوان «مکانیسم همکاری‌های سه‌جانبه» آغاز شد، اما بعد از سقوط جمهوریت و روی کار آمدن طالبان، پکن با درک عمیق از تحولات به وجود آمده در افغانستان، راه‌اندزی مجدد این پلتفرم را با فوریت و جدیت بیشتری در دستور کار قرار داد. در این راستا، ششمین نشست سه جانبه افغانستان، پاکستان و چین در سطح وزرای خارجه روز چهارشنبه ۲۹ مرداد ۱۴۰۴در کابل برگزار گردید.
وانگ یی وزیر خارجه چین و محمد اسحاق دار وزیر خارجه پاکستان با سفر به کابل در نشست مشترک با امیرخان متقی همتای افغان خود مباحث امنیتی، اقتصادی، ترانزیتی و مبارزه با تروریسم را به عنوان محورهای اصلی این نشست، مورد بحث قرار دادند.
اهداف ششمین نشست سه جانبه
بر اساس گزارش‌ها، هدف اصلی این نشست، بررسی تصمیم‌های پیشین و یافتن راه‌های تازه برای همکاری‌های سه‌جانبه در زمینه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بوده است. وزرای خارجه در مذاکرات خود بر توسعۀ زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری، به ویژه گسترش پروژه کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) به افغانستان با هدف ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید و اتصال این کشور به بازارهای آسیای مرکزی تأکید کردند. همچنین، افزایش همکاری در مبارزه با تروریسم فراملی، به‌ویژه مقابله با تهدید گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان و حرکت اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) که برای چین نگرانی امنیتی مهمی محسوب می‌شود، مورد بحث قرار گرفت.
امیرخان متقی، وزیر خارجه حکومت طالبان، در این نشست ابراز کرد که سیاست خارجی افغانستان تغییر مسیر داده و این کشور دیگر نمی‌خواهد صرفاً بر مسائل امنیتی تمرکز کند، بلکه به دنبال تبدیل به مرکز اقتصادی منطقه‌ای است.
وانگ یی، وزیر خارجه چین، نیز در این نشست بر گسترش همکاری‌های سیاسی میان افغانستان و چین، مخصوصا بر گسترش همکاری اقتصادی و استخراج معادن تأکید کرد. به نقل از وزارت خارجه حکومت طالبان، چین خواستار پیوستن رسمی کابل به ابتکار «کمربند و جاده» شده و اطمینان داده است که پکن اقدامات عملی در زمینه استخراج معادن را در افغانستان آغاز خواهد کرد. بر اساس بیانیه وزارت خارجه چین، وانگ یی حکومت طالبان را ترغیب کرده است که نگرانی پکن در مورد «نیروهای تروریستی» را جدی بگیرد و با آنها مقابله کند.
محمد اسحاق دار، وزیر خارجه پاکستان، نیز این نشست را فرصتی برای نزدیک‌تر شدن سه کشور دانسته و گفته است که کابل و اسلام‌آباد اکنون در مسیر تازه‌ای از همکاری قرار دارند که می‌تواند ثبات منطقه‌ای را تقویت کند. وی از مقامات حکومت افغانستان خواست تا اقدامات مشخص و قابل اثباتی را علیه گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP) و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان انجام دهند.
نقش طلایی چین در نشست سه جانبه
پس از روی کار آمدن طالبان، پلتفرم‌های منطقه‌ای مختلفی مرتبط با موضوع افغانستان وارد عمل شدند که یکی از آنها نشست سه جانبه افغانستان، پاکستان و چین بود. نکته تمایز این پلتفرم با دیگر ابتکارات منطقه‌ای، تمرکز آن بر حل مناقشات افغانستان و پاکستان بود. چینی‌های نکته‌سنج، افغانستان پسا خروج ناتو و آمریکا را فرصت مناسبی برای نقش آفرینی یافتند و دریافتند برخلاف گذشته که فرصت نقش آفرینی آنان در افغانستان محدود بود، اکنون زمان مناسبی برای فعال‌سازی مجدد پلتفرم سه‌جانبه است.
پلتفرم نشست سه جانبه چین، پاکستان و افغانستان با بازتعریف جدید چینی‌ها به طور کلی بر 3 موضوع تمرکز دارد؛ اعتمادسازی سیاسی، مبارزه با تروریسم و همکاری‌های سه‌جانبه حول محور ابتکار کمربند-راه (OBOR) و کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC). به رغم حرکت کند و آهسته این پلتفرم سه‌جانبه، اما نشانه‌هایی از اثربخشی آن مشاهده می‌شود. کاهش سطح تنش بین افغانستان و پاکستان در یک سال اخیر تغییر یافته است و روابط، از بن بست به سوی تلاش برای حل معضل و تعاملات اقتصادی در حرکت است. ارتقای سطح روابط و تبادل سفیر میان افغانستان و پاکستان بارزترین مثال در این زمینه است که این مهم در نشست سه جانبه قبلی در پکن مصوب و پیش از نشست سه جانبه ششم اجرایی شد.
یکی از مهمترین معضلات موجود در روابط افغانستان کنونی و پاکستان بحث تحریک طالبان پاکستان است که سایه سنگینی بر روابط دو کشور انداخته است. طرح جابجایی اعضای تحریک طالبان پاکستان در حقیقت ابتکار چینی‌ها است که به اذعان برخی مقامات پاکستانی چندین دور درباره آن بحث شده است. دولت سیاسی پاکستان که درگیر بحران‌های سیاس و اقتصادی است با این طرح راضی است اما سازمان اطلاعات پاکستان که متولی پرونده افغانستان است، به موضوع تحریک طالبان نگاه دیگری دارد.
از نگاه سازمان اطلاعات پاکستان، مشکل اصلی، حضور (Presence) تحریک طالبان پاکستان در خاک افغانستان نیست؛ بلکه موجودیت (existence) این گروه در خاک افغانستان را چالش اصلی می‌داند. لذا انتقال اعضای این گروه به مناطق دیگر، ISI را راضی نخواهد کرد. شاید به همین دلیل است که هر از گاهی در عین بهبود روابط، فاکتور مداخله‌گری از سوی پاکستان، این روابط را بر هم می‌زند که نمونه اخیر آن میزبانی پاکستان از نشست مخالفان طالبان در اسلام آباد است.
چین به عنوان یکی از قدرت‌های سه‌گانه نظام بین‌الملل در تلاش است به تنش‌زدایی در منطقه پیرامونی خود که درگیر تنش‌های چند لایه است بپردازد. علاوه بر پرونده افغانستان و پاکستان، پکن برای میانجیگیری میان ایران و عربستان نیز وارد عمل شد و توانست یخ روابط تهران – ریاض را باز کند. سفر وانگ یی وزیر خارجه چین به هند به عنوان یک رقیب دیرینه پکن در منطقه و حصول توافقاتی با دهلی نو پرده دیگری از تلاش این کشور برای تنش‌زدایی در پیرامون خود است. چینی‌ها به این درک رسیده‌اند که بدون محیط امن و با ثبات، رشد و توسعه در عرصه جهانی دشوار خواهد بود. علاوه بر آن، به عقیده تحلیلگران مسائل بین‌الملل، پکن با سپری کردن رشد اقتصادی، اکنون به دنبال عرض اندام در عرصه سیاست جهانی است تا بتواند وزن ژئوپلیتیکی خود را در معادلات منطقه تغییر دهد.
پلتفرم نشست سه جانبه به دو دلیل برای پکن حائز اهمیت است. نخست آن چنان بیان شد آزمونی برای قدرت اثرگذاری دستگاه سیاست خارجی این کشور برای تنش‌زدایی است و دوم که مهمتر از مورد اول است، میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری چین در طرح عظیم کریدور اقتصادی چین – پاکستان موسوم به سی‌پک در معرض تهدیدات امنیتی جدی قرار گرفته است. به همین دلیل پکن نشست‌های سه‌جانبه بعد از خروج آمریکا از افغانستان، با جدیت بیشتر و در سطح وزیر خارجه پیگیری و برگزار می‌کند.
سفر وزیر خارجه چین به دهلی و اظهار این جمله به همتای هندی خود که دو کشور باید «درک استراتژیک درست» داشته باشند و یک‌دیگر را شریک بدانند، نه رقیب، علاوه بر رفع ابرهای تیره بی‌اعتمادی بین دو کشور، می‌تواند گامی برای تضمین امنیت متحد استراتژیک خود پاکستان و پروژه چند میلیارد دلاری خود در این کشور باشد. سهم عمده عدم امنیت پایدار در پاکستان، به رقابت‌های دیرینه بین هند و پاکستان بازمی‌گردد که بلوچستان به مهمترین نقطه عرصه رقابت تبدیل شده است جایی که پروژه کریدور اقتصادی چین – پاکستان از آن می‌گذرد.
جمع‌بندی
ششمین نشست سه جانبه وزرای خارجه افغانستان، پاکستان و چین گامی مهم در جهت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، توسعه اقتصادی و افزایش امنیت در منطقه به شمار می‌رود. این نشست، ضمن ایجاد بستر همکاری در حوزه‌های متعدد، نشان‌دهندۀ تمایل کشورهای شرکت‌کننده به کاهش تنش‌ها و توسعه پایدار است.
به نظر می‌رسد عزم سه عضو نشست سه جانبه بر تنش‌زدایی و حرکت به سمت همکاری‌های اقتصادی است اما چگونگی رسیدن به تضمین‌های پایدار، مسیر موفقیت این فرآیند را ترسیم می‌کند که آزمونی برای دستگاه سیاست خارجی چین است.
مطالب مرتبط
ظرفیت‌سنجی چین برای حل تنش پاکستان و طالبان
خیز بلند چین در افغانستان؛ چالش‌ها و چشم‌انداز
چشم‌انداز آینده نشست سه جانبه چین، پاکستان و افغانستان به میزان تعمیق اعتماد سیاسی، استمرار همکاری‌های منطقه‌ای، اجرای پروژه‌های اقتصادی و ترانزیتی به عنوان محور همبستگی منطقه‌ای بستگی دارد. اگر این عوامل به درستی مدیریت شوند، می‌توان انتظار داشت که نشست سه جانبه گره کور روابط افغانستان و پاکستان را باز کند.
حاکمان افغانستان و پاکستان باید از فرصت به وجود آمده توسط این همسایه قدرتمند استفاده کنند و با طرحی گام به گام، به سوی روابطی عاری از تنش و همکاری‌های راهبردی حرکت کنند. بدون چنین فضایی، امکان تحقق طرح‌های کلان منطقه‌ای برای هیچ یک از دو کشور فراهم نخواهد شد و راهبردهای اقتصادی آنها عقیم خواهد ماند.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
