بررسی تحولات افغانستان
تکرار مواضع رئیس جمهور آمریکا درباره تصرف پایگاه بگرام در افغانستان، موضع‌گیری کشورهای منطقه را در پی داشته است. اهمیت این موضوع برای پکن، مسکو و تهران به حدی است که سخنگویان وزارت خارجه روسیه و چین و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران طی سخنانی به بازگشت آمریکا به بگرام واکنش نشان دادند. پیشتر هم در نشست چهارجانبه روسیه، ایران، چین و پاکستان درباره افغانستان که در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد، وزیران خارجه این چهار کشور، مخالفت قاطع خود را با ایجاد مجدد پایگاه‌های نظامی خارجی در افغانستان اعلام کردند. حدود یک سال قبل هم در ششمین نشست فرمت مسکو، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه اعلام کرد که بازگشت زیرساخت‌های نظامی کشورهای ثالث به افغانستان یا استقرار تأسیسات نظامی جدید در مناطق همسایه آن به هر بهانه‌ای غیرقابل قبول است. با توجه به واکنش‌ها می‌توان گفت که اجماع منطقه‌ای علیه عزم آمریکا برای بازگشت به افغانستان زودتر از آن چه فکر می‌شد، شکل گرفت.
کشورهای منطقه که در سال 2001 حمله نظامی آمریکا به افغانستان چراغ سبز نشان دادند این بار در یک اقدامی هماهنگ مخالف بازگشت آمریکا به بگرام هستند. این مخالف به دلیل تبعات سنگین حضور نظامی واشنگتن در افغانستان بود که منطقه را دچار ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی کرد. درک این نکته لازم است که مخالفت منطقه با اقدام احتمالی آمریکا، دشوار خواهد بود.
افغانستان چند دوره مرکز رقابت قدرت‌های جهانی قرار گرفته است. در حال حاضر، موقعیت جغرافیایی این کشور در همسایگی چین، روسیه، ایران و پاکستان آن را به جغرافیای حساسی بدل کرده که حضور آمریکا در آن می‌تواند بر موازنه قدرت در محیط‌های امنیتی چهارگانه آن اثرگذار باشد. به همین دلیل، روسیه به عنوان مرکز مهم نظم امنیتی اوراسیا، چین به عنوان مهمترین بازیگر نظم امنیتی آسیای شرقی، ایران عضو نظم امنیتی خاورمیانه و پاکستان عضو نظم امنیتی جنوب آسیا از بازگشت آمریکا به افغانستان و اهداف احتمالی این بازگشت نگران هستند.
یکی از محورهای اصلی بیانیه مشترک نشست چهارجانبه چین، روسیه، ایران و پاکستان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، نگرانی از حضور گروه‌های تروریستی در منطقه و افغانستان بود. در متن بیانیه نام گروه‌هایی چون داعش خراسان، القاعده، تحریک طالبان پاکستان، جیش‌العدل و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان ذکر شده است. هر یک از این گروه‌ها تهدید مستقیمی علیه نظم امنیتی چهارگانه اطراف افغانستان است. چین از نفوذ افراط‌گرایان ایغوری به منطقه سین‌کیانگ هراس دارد، روسیه از گسترش داعش خراسان به آسیای مرکزی نگران است، ایران با حملات جیش‌العدل در مرزهای شرقی خود مواجه است و پاکستان بیشترین آسیب را از تحریک طالبان پاکستان متحمل شده است. می‌توان گفت که یکی از نگرانی‌های چهار کشور یاد شده، بازی آمریکا با این گروه‌ها است. حتی اگر بازگشت آمریکا به افغانستان نظامی نباشد و یک بازگشت امنیتی باشد، این احتمال وجود دارد که گروه‌های تروریستی موجود در منطقه مورد استفاده ابزاری آمریکا علیه کشورهای اطراف افغانستان قرار گیرند. این یکی از ساده‌ترین احتمالات در صورت بازگشت آمریکا به افغانستان است. احتمالات متعدد دیگری را هم می‌توان برشمرد که به دلیل آنها کشورهای منطقه از بازگشت نظامی یا امنیتی آمریکا به افغانستان نگران هستند.
همسویی طالبان در قبال بازگشت آمریکا به بگرام
نکته حائز اهمیت این است که حکومت طالبان هم در قبال بازگشت نظامی آمریکا به افغانستان موضعی مشابه کشورهای منطقه دارد. بعد از پیام‌ها و تهدیدهای ترامپ درباره بازپس‌گیری بگرام و اظهارنظر وی درباره تعلق به آن آمریکا، چندین تن از مقامات بلندپایه طالبان در این باره نه تنها موضع صریح و شفاف اتخاذ کرده‌اند بلکه جواب تهدید را با تهدید داده‌اند. طالبان به صراحت بیان کرده‌اند که نه تنها بازگشت یک سرباز خارجی هم به افغانستان ممکن نیست بلکه حتی یک وجب از خاک افغانستان هم به در اختیار بیگانگان قرار نخواهد گرفت.
روز جمعه معاون سخنگوی حکومت طالبان ویدئویی منتشر کرد که به طور غیرمستقیم هشداری به اظهارات ترامپ درباره بگرام بود که در آن ویدئو در قالب شعرهای حماسی گفته شده است «در صورت هر گونه تعرض به خاک افغانستان، عملیات‌های استشهادی آغاز و منطقه برای شما به باروت سوزان تبدیل خواهد شد. اگر امریکایی ها دچار اشتباه شوند بار دیگر شهادت و جذب نیروها از سوی ما اغاز خواهد شد.»
در این زمینه به نظر می‌رسد حکومت طالبان هم به این درک عمیق رسیده است که واگذاری بگرام به آمریکا نه تنها باعث خواهد شد که کشورهای منطقه سطح تعامل را با کابل به حداقل خواهند رساند بلکه تبعات منفی در داخل افغانستان هم گریبانگیر آن خواهد شد. ریزیش هواداران و احتمال پیوستن برخی از آنان به گروه‌هایی مانند داعش خراسان، شکل‌گیری یک گروه مسلحانه جدید، دو دستگی بین رهبران و … از جمله پیامدهای احتمالی واگذاری بگرام به آمریکا خواهد بود. به همین دلایل و مهمتر از همه به دلیل عقیدتی، حکومت طالبان با درخواست ترامپ موافقت نخواهد کرد.
اجماع زود هنگام کشورهای منطقه به ویژه مخالفت قدرت‌هایی مانند روسیه و چین، اطمینان خاطری به حکومت طالبان است که در صورت استفاده آمریکا از قدرت سخت برای بازگشت نظامی به افغانستان، کشورهای منطقه در کنار افغانستان خواهند بود.
اجماع منطقه‌ای متشکل از کشورهای منطقه و حکومت طالبان علیه بازگشت آمریکا به بگرام، پدیده‌ای است که ریشه در دو دهه حضور نظامی آمریکا و پیامدهای ویرانگر آن در افغانستان دارد. کشورهای منطقه و افغانستان، با درکی مشترک از تهدیدات ناشی از بازگشت آمریکا، موضعی متحد و قاطع اختیار کرده‌اند چرا که به اعتقاد کشورهای منطقه، بازگشت هرگونه زیرساخت نظامی آمریکا، چه در قالب پایگاه بگرام و چه هر شکل دیگر، آتش بی‌ثباتی را بیشتر خواهد کرد.
مطالب مرتبط
بگرام؛ چالش جدید آمریکا و طالبان در معادلات ژئوپلیتیک منطقه
کشورهای همکار آمریکا برای بازگشت احتمالی به افغانستان
بنابراین، واشنگتن برای بازگشت به بگرام این بار با دیواری سخت از مخالفت هماهنگ منطقه‌ای روبرو است. این اجماع بی‌سابقه، فضای مانوری را که آمریکا ممکن است برای بازگشت به بگرام و افغانستان در نظر داشته باشد، به شدت محدود کرده و هر حرکت در این جهت را با هزینه‌های سیاسی و امنیتی سرسام‌آوری روبرو خواهد ساخت. بعید است در چنین شرایطی آمریکا فکر بازگشت نظامی به افغانستان را دنبال کند. لازم به ذکر است که کارشناسان و متفکران آمریکایی هم به دونالد ترامپ هشدار داده‌اند که بازگشت نظامی این کشور به بگرام، منافع ملی آمریکا را به خطر خواهد انداخت.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
