بررسی تحولات افغانستان
در میان بحران‌های پیچیده و به هم پیوسته افغانستان، مواد مخدر تولید شده در این کشور طی چند دهه اخیر یکی از چالش‌های اساسی کشورهای همسایه و جامعه جهانی بوده است. تلاش‌های دولت‌های افغانستان و حامیان غربی آن در دو دهه گذشته نه تنها این بحران را مهار نتوانست بلکه افغانستان را به بهشت مافیای مواد مخدر تبدیل کرد.
با روی کار آمدن حکومت طالبان، در اقدامی غیر منتظره، رهبر طالبان طی حکمی کشت، تولید و خرید و فروش مواد مخدر را ممنوع اعلام کرد. هر چند زمانی که این حکم صادر شد، بسیاری از کارشناسان، اجرایی شدن آن را به دیده شک و تردید می‌نگریستند اما طبق گزارش چندین نهاد معتبر، این طرح ممنوعیت در سال زراعی 1402 به کاهش 85 درصدی سطح زیر کشت خشخاش شد و در سال زراعی جاری (1403) نیز اجرای حکم ادامه داشته و برآوردهای همچنان اولیه از کاهش سطح زیرکشت حکایت دارند.
به رغم این که حکومت طالبان در اجرای این حکم مصمم است، اما باید گفت که اقدام حکومت طالبان به منزله گام نخست است و موفقیت این طرح وابسته به گام‌های اساسی دیگری است. پس از همین گام نخست، علائم هشدار دهنده‌ای مشاهده می‌شود که عدم توجه به آنها نه تنها می‌تواند این اقدام را با شکست مواجه سازد بلکه می‌تواند بروز بحران دیگری را سبب شود.
تشدید فقر و احتمال خیزش کشاورزان
صدور حکم ممنوعیت کشت مواد مخدر، هزاران کشاورزان و کارگران شاغل در صنعت مواد مخدر را به یکباره با بحران مالی مواجه ساخت. عدم جوابگویی کشاورزی سنتی برای تامین مخارج قشر کشاورز و عدم وجود شغل‌های جایگزین برای کارگران شاغل در صنعت مواد مخدر، این احتمال را مطرح می‌کند که با اتمام ذخایر مالی اندک آنان، اعتراض‌ها علیه ممنوعیت کشت مواد مخدر آغاز شود. خیزش‌های بدخشان علیه محو کشتزارهای خشخاش را باید نشانه‌های زودرسی این پیش‌بینی تلقی کرد.
با توجه به این که معیشت ساکنان چندین ولایت افغانستان به مواد مخدر وابسته بوده است، احتمال آغاز اعتراض‌ها در نقاط مختلف افغانستان به ویژه ولایت‌های قندهار، هلمند، ارزگان و ننگرهار وجود دارد. هر چند حکومت طالبان در ابتدا همانند بدخشان، از سیاست برخورد استفاده خواهد کرد اما در صورت تداوم اعتراض‌ها و گسترش دامنه آنها، ممکن است از سیاست ممنوعیت کشت عقب‌نشینی کند و یا تعدیلاتی در این طرح به وجود آورد.
سربازگیری داعش خراسان از پایگاه سنتی طالبان
قشر فقیر و بیکار جامعه افغانستان تجربه تلخی از سربازگیری گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی دارد. با توجه به رقابت و خصومت داعش خراسان با طالبان و از سویی تشدید پدیده فقر و بیکاری در ولایت‌هایی که پایگاه سنتی طالبان محسوب می‌شوند (قندهار، هلمند و ارزگان)، احتمال رجوع داعش به ساکنان این ولایت‌ها برای سربازگیری وجود دارد. در این رقابت، اگر داعش خراسان پیروز شود، این گروه جانی دوباره خواهد گرفت مگر آن که حکومت طالبان بتواند تغییری در وضعیت معیشت و اقتصاد ساکنان این ولایت‌ها پدید آورد یا آن که ممنوعیت کشت را کنار بگذارد.
جایگزینی مواد مخدر صنعتی
طی دو سال گذشته، گزارش‌های منتشر شده از سوی کشورهای منطقه حکایت از رشد قاچاق مواد مخدر صنعتی دارد. طبق برخی گزارش‌ها، پس از اجرای حکم ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان، کارگاه‌های زیرزمینی تولید مواد مخدر صنعتی به طور قارچ گونه رشد کرده‌اند. آثار مرگبار این نوع مواد مخدر، سبب شده است که کشورهای مختلف منطقه و فرامنطقه درباره رشد تولید مواد مخدر صنعتی در افغانستان اظهار نگرانی کنند.
وظایف حکومت طالبان و جامعه جهانی
اقدام حکومت طالبان درباره ممنوعیت کشت مواد مخدر قابل تقدیر است اما زمانی این حرکت مثمر ثرم خواهد بود که یک طرح پایدار و با دوام باشد و همچنین پیامدهای منفی آن کنترل شود. بدین منظور، لازم است تا جناح‌های مختلفی برای موفقیت این طرح سهم خود را ادا کنند.
حکومت طالبان لازم است ضمن تداوم سیاست موجود، نسبت به جلوگیری از قاچاق مواد مخدر باقی مانده از قبل و امحاء آن اقدام کند و علاوه بر آن در قبال تولید مواد مخدر صنعتی هم به طور جدی وارد عمل شود تا جامعه جهانی نتایج آن را ظرف یک تا دو سال مشاهده کنند.
هر چند جامعه جهانی حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته و کمک به این کشور را مشروط و محدود کرده است، اما لازم است تا برای حمایت از طرح مبارزه با مواد مخدر افغانستان استثنا قائل شد. پیامدهای منفی طرح مبارزه با مواد مخدر طالبان نه تنها افغانستان را گرفتار بحران عمیق‌تری خواهد کرد بلکه دامنه این بحران کشورهای منطقه و فرامنطقه را هم خواهد گرفت. اقدامات فوری از جمله کمک‌های نقدی به کشاورزان، معرفی کشت جایگزین و صنعتی‌سازی کشاورزی افغانستان از جمله اقدامات لازم است.
کشورهای همسایه و منطقه که در خط مقدم امواج ناشی از بحران‌های افغانستان قرار دارند، باید این وضعیت را جدی تلقی کنند. اقدام حکومت طالبان فرصتی مناسبی برای محو مواد مخدر از این منطقه است. لازم است تا کشورهای منطقه به طور ویژه و مشترک به این موضوع ورود پیدا کنند و ضمن کمک به حکومت طالبان در این زمینه، درخواست‌های خود را درباره محو تریاک‌های انبار شده و مبارزه جدی با مواد مخدر صنعتی مطالبه کنند.
