بررسی تحولات افغانستان
در 3 و نیم سال گذشته، حکومت طالبان برای افزایش درآمد ملی توجه ویژه‌ای به استخراج معادن و نفت داشته است و در کنار آن برای تقویت جایگاه منطقه‌ای خود به دنبال پیوستن به طرح‌های زیرساختی بین‌المللی است. تشویق سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی برای استخراج معادن و نفت و گاز و میزان قراردادهای امضا شده در این زمینه و از سوی دیگر توجه ویژه خطوط انتقال انرژی و مسیرهای ترانزیتی گویای این سیاست است.
در این بین، تلاش محسوس حکومت طالبان برای افزایش رشد اقتصادی افغانستان و در نتیجه درآمد خود به دو ستون اصلی و البته دست نخورده افغانستان یعنی نفت و معادن متکی بوده است.
نگاه ویژه به نفت
گزارش وزارت انرژی ایالات متحده در سال ۲۰۰۶ تخمین زده بود که افغانستان یک میلیارد بشکه ذخایر نفت دارد، اما سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده در همان سال ذخایر نفت را تقریباً دو میلیارد بشکه برآورد کرد. همچنین برخی نهادها، منابع کشف نشده افغانستان را ۱۵.۷ تریلیون فوت مکعب گاز، ۱.۶ میلیارد بشکه نفت تخمین زده‌اند.
میدان انگوت که در سال ۱۹۵۹ کشف شد، تنها میدان نفتی افغانستان بود که تا زمان توقف آن در سال ۲۰۰۶ شاهد تولید پایدار نفت خام در افغانستان بود که ذخایر باقیمانده آن حدود ۶ میلیون بشکه تخمین زده شد.
در سال ۲۰۱۲، افغانستان برای نخستین بار تولید نفت را در مقیاس تجاری آغاز کرد. شرکت ملی نفت چین (CNPC) پس از امضای قرارداد ۲۵ ساله حفاری نفت، نفت را از حوزه آمودریا در شمال افغانستان استخراج کرد. در آن زمان وحیدالله شهرانی، وزیر وقت معادن افغانستان اعلام کرد که انتظار می‌رود تولید نفت از حوزه آمودریا به ۱۹۵۰ بشکه در روز برسد که می‌تواند به خودکفایی و استقلال اقتصادی افغانستان کمک کند.
با روی کار آمدن حکومت طالبان، کابل به منظور افزایش تولید در نفت و گاز افغانستان مذاکراتی با سرمایه‌گذاران خارجی از جمله چین، ازبکستان، روسیه، ایران و بخش خصوصی افغانستان انجام داد که کشورهای پیشتاز در این زمینه چین و ازبکستان بوده‌اند. چینی‌ها با حفر 10 چاه جدید در ولایت سرپل میزان تولید نفت افغانستان را چهار برابر کردند. میزان سرمایه‌گذاری چینی‌ها در سال نخست 150 میلیون دلار بود و طبق وعده داده شده، این میزان طی 3 سال به ۵۴۰ میلیون دالر افزایش خواهد یافت.
طبق سیاست حکومت طالبان، نفت استخراج شده باید در افغانستان پالایش یابد و نباید خام فروشی صورت گیرد که بر این اساس، پالایشگاه‌های متعددی توسط سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی فعال شدند. در حال حاضر در شمال افغانستان ۹ پالایشگاه نفت مشغول به فعالیت هستند و این پالایشگاه‌ها ۸۰ درصد دیزل (گازوئیل) مصرفی افغانستان را تامین می‌کنند.
براساس آخرین داده‌ها، تولید نفت افغانستان از 24 حلقه چاه ۳ هزار تن در روز است.
گاز افغانستان نیز پتانسیل بالایی در رشد رونق اقتصادی دارد. اواسط سال 1403 طی توافقی که با شرکت ایریل کام کشور ازبکستان امضا شد، این شرکت متعهد شده است که در بلاک طوطی میدان ولایت جوزجان با مساحت 7 هزار کیلومتر مربع، طی ده سال اول مبلغ یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند.
ظرفیت بالای معادن
افغانستان با داشتن بیش از ۱۲۰۰ میدان معدنی یکی از منابع غنی در این حوزه در میان کشورهای جهان است. ذخایر معدنی این کشور تا ۳ تریلیون دلار تخمین زده می‌شود که مجموعه وسیعی از مواد معدنی است. بر اساس برآورد سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، افغانستان دارای ۶۰ میلیون تن مس، ۲.۲ میلیارد تن سنگ آهن و ۱.۴ میلیون تن مواد معدنی خاکی کمیاب است.
همچنین افغانستان دارای مقادیر زیادی لیتیوم است که به طور بالقوه آن را با نفت عربستان سعودی قابل مقایسه می‌کند و این امر افغانستان را به یکی از مهم‌ترین مراکز معدنی جهان تبدیل می‌کند که در صورت استخراج، برای تغییر اساسی اقتصاد افغانستان کافی است.
یکی از موفقیت‌های حکومت طالبان طی 3 سال و نیم گذشته، جذب سرمایه در زمینه استخراج معادن بوده است. حجم سرمایه‌گذاری در این مدت کوتاه و به رغم عدم شناسایی این کشور از سوی نظام بین‌الملل، بیشتر از کل سرمایه‌گذاری طی 20 سال گذشته بوده است. حکومت طالبان توانسته است در زمینه استخراج معادن توافقاتی با ارزش 6 میلیارد و 500 میلیون دلار امضا کند.
شرکت‌های سرمایه‌گذار در این سرمایه‌گذاری سنگین از کشورهای چین، قطر، ترکیه، ایران و انگلیس هستند. این سرمایه‌گذاری عمدتا در زمینه استخراج سنگ آهن، سرب، روی و طلا بوده است. هر چند که مدت زمان اندکی از امضای توافقنامه‌ها می‌گذرد و بهره‌برداری از این معادن زمان می‌برد، اما پیش‌بینی می‌شود بهره‌برداری از این منابع نقش مهمی در رشد اقتصادی افغانستان داشته باشند.
در کنار این سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت، استخراج معادن کوچک جریان دارد که سهم مهمی در تامین بودجه و رونق اقتصادی افغانستان دارد. در حال حاضر 150 معدن در تمام افغانستان در حال استخراج است که طبق اعلام مقامات حکومت طالبان، 138 میلیون دلار روی آنها سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.
نتیجه‌گیری
با وجود تمام منابع و ذخایر ذکر شده، افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. به دلیل جنگ در دهه‌های اخیر، حدود ۹۰ درصد از جمعیت افغانستان با حمایت کمک‌های خارجی و با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی می‌کنند. این امر گویای این واقعیت است که منابع عظیم معدنی، نفت و گاز افغانستان، تاکنون تاثیری در اقتصاد این کشور نداشته است.
تغییر محسوس پس از تحولات سال 1400 در افغانستان این است که کشورهای منطقه و برخی از قدرت‌های بزرگ جهان، حکومت طالبان را عامل ایجاد ثبات نسبی در افغانستان می‌دانند و در نتیجه به حمایت از سرمایه‌گذاری کلان در معادن و نفت و گاز این کشور روی آورده‌اند. این امر گویای این است که در صورت برقراری ثبات در افغانستان، استخراج معادن و نفت و گاز می‌توانند در رونق اقتصادی افغانستان و بی‌نیاز شدن این کشور از کمک‌های خارجی تاثیر بسزایی داشته باشند.
