استقلال سیاسی از بنیادی‌ترین مؤلفه‌های حاکمیت ملی به شمار می‌رود. هیچ ملتی بدون استقلال واقعی نمی‌تواند مسیر توسعه، ثبات و رفاه را بپیماید. استقلال سیاسی به معنای توانایی یک دولت در تصمیم‌گیری آزادانه و بدون سلطه قدرت‌های خارجی است؛ امری که در تاریخ معاصر افغانستان کمتر به طور پایدار تحقق یافته است. جغرافیای حساس، ضعف نهادهای حکومتی، اختلافات داخلی و مداخلات خارجی سبب شده‌اند که استقلال سیاسی افغانستان همواره در معرض تهدید قرار گیرد. بررسی ریشه‌های این چالش و راه‌های تحکیم آن برای آینده افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد.
دلایل تاریخی تضعیف استقلال سیاسی در افغانستان
1- موقعیت ژئوپولیتیک حساس:
افغانستان در چهارراه آسیا قرار دارد و همواره میدان رقابت قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بوده است. از بازی بزرگ میان روسیه تزاری و بریتانیا تا رقابت شوروی و امریکا در دوران جنگ سرد، این موقعیت استراتژیک استقلال افغانستان را آسیب‌پذیر ساخته است.
2- ضعف دولت مرکزی:
دولت‌های افغانستان غالباً توانایی کنترل کامل بر قلمرو و جامعه متکثر خود را نداشته‌اند. این ضعف موجب شد جناح‌های داخلی برای بقا به حمایت قدرت‌های خارجی متکی شوند.
3- اختلافات قومی و سیاسی:
جامعه افغانستان به جای همگرایی ملی، بارها دچار چندپارچگی شده است. قدرت‌های بیرونی همواره از این شکاف‌ها برای نفوذ سیاسی استفاده کرده و تصمیم‌های کلان این کشور را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
4- وابستگی اقتصادی:
نبود خودکفایی اقتصادی و اتکا به کمک‌های خارجی استقلال سیاسی را همواره محدود ساخته است. از دوران ظاهرشاه تا امروز، دولت‌ها نتوانسته‌اند پایه‌های یک اقتصاد ملی مستقل را به طور پایدار بنا نهند.
5- مداخلات نظامی مستقیم:
لشکرکشی‌های انگلیس، اشغال شوروی و سپس مداخله امریکا و ناتو، استقلال افغانستان را به شکل آشکار نقض کردند و آثار آن هنوز بر نظام سیاسی و اجتماعی این کشور سنگینی می‌کند.
6- نبود اجماع ملی:
نخبگان سیاسی افغانستان کمتر توانسته‌اند بر سر یک چارچوب مشترک برای آینده کشور به توافق برسند. این پراکندگی موجب شده نیروهای خارجی همواره نقش تعیین کننده در سرنوشت افغانستان داشته باشند.
مطالب مرتبط
حذف عنوان سرپرست از کابینه حکومت طالبان؛ چرایی و مفهوم
ارزیابی حکومت طالبان چهار سال پس از به قدرت رسیدن
بایسته‌های حفظ استقلال
افغانستان امروز در شرایطی قرار دارد که پس از خروج نیروهای خارجی، زمینه‌هایی برای استقلال سیاسی فراهم شده است. استقلال و آزادی به عنوان دستاوردهای ارزشمند یک ملت، اهمیت بسیار دارد اما تجربه تاریخی نشان داده است که حفظ استقلال از به دست آوردن آن دشوارتر است. اگر این استقلال با بنیان‌های محکم همراه نباشد، به آسانی از دست می‌رود. برای آن که افغانستان بتواند استقلال سیاسی خود را پایدار نگاه دارد، دولت طالبان باید سیاست‌های خود را در مسیری تنظیم کند که نتیجه نهایی آن آرامش و آسایش مردم باشد. نخستین گام در این راستا، تأمین وحدت ملی است.وقتی همه اقوام، مذاهب و اقشار خود را در نظام شریک احساس کنند، کشور از درون مقاوم می‌شود و زمینه نفوذ بیگانگان از میان می‌رود.
اصل دیگر، عدالت اجتماعی و حکومت مسئول و مردمی است. اگر عدالت برقرار نباشد و مردم احساس بی‌عدالتی کنند، استقلال سیاسی آسیب‌پذیر خواهد شد. بی‌عدالتی و تبعیض بزرگ‌ترین عامل تضعیف وحدت ملی است. اگر همه اقوام و طبقات احساس عدالت کنند، انسجام داخلی تقویت و راه نفوذ خارجی بسته خواهد شد. حکومت طالبان باید سازوکاری فراهم کنند که شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها سهم داشته باشند و اعتماد عمومی تقویت شود. تنها در این صورت است که استقلال به ثبات و آرامش منجر خواهد شد.
موضوع مهم دیگر، تضمین آزادی‌های مذهبی و سیاسی است. استقلال زمانی معنا دارد که شهروندان بتوانند در فضای امن، باورهای دینی و دیدگاه‌های سیاسی خویش را آزادانه بیان کنند. این آزادی‌ها نه تنها مشروعیت نظام را بالا می‌برد بلکه پشتیبانی مردمی از حاکمیت را نیز افزایش می‌دهد.
افزون بر آن، اقتصاد شکوفا و خودکفا شرط اساسی استقلال پایدار است. تا زمانی که کشور به کمک‌های خارجی وابسته بماند، استقلال سیاسی در معرض تهدید خواهد بود. سرمایه‌گذاری در زراعت، معادن و صنایع داخلی می‌تواند بستر رفاه اقتصادی و آسایش مردم را فراهم کند. البته در این خصوص گام‌های استواری برداشته شده که قابل ستایش است.
در کنار این موارد، حکومت طالبان باید روابط متوازن و مثبت با همسایگان را در عمل اجرا کند. پرهیز از انزوا و تعامل سازنده با کشورهای منطقه به افغانستان کمک می‌کند استقلال خود را حفظ کرده و جایگاه مستقل خویش را تثبیت نماید.
در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که استقلال کنونی افغانستان تنها زمانی پایدار خواهد ماند که دولت طالبان آن را با مشارکت مردم، عدالت اجتماعی، شکوفایی اقتصادی و روابط سالم خارجی همراه سازد. چنین مسیری نه تنها استقلال کشور را استوار می‌سازد، بلکه در نهایت، آرامش، آسایش و امیدواری را برای مردم به ارمغان می‌آورد.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
