بررسی تحولات افغانستان
با پایان رسیدن ضرب‌الاجل یک ماهه دولت پاکستان، از روز چهارشنبه دهم عقرب/آبان، عملیات دستگیری و اخراج اجباری بیش از یک‌ونیم میلیون پناهنده افغان که فاقد مدارک قانونی هستند، در شهرهای کراچی، راولپندی و بخش‌های دیگر پاکستان آغاز شده است و پلیس آن کشور مهاجران غیرقانونی را بازداشت کرده و سپس به مراکز نگهداری برای اخراج از خاک این کشور منتقل می‌کند. همچنین هزاران خانواده پاکستان را ترک کرده و وارد افغانستان شده‌اند. دولت پاکستان به درخواست حکومت افغانستان و نهادهای بین‌المللی طرح اخراج پناهندگان افغان را متوقف نکرد و با شدت این طرح را دنبال می‌کند.
این سئوال مطرح است که هدف دولت پاکستان از اجرای این طرح چیست؟ بررسی تحولات نشان می‌دهد که طرح اخراج پناهندگان افغان توسط دولت پاکستان، معلول علت‌های متعدد و مختلف است که در این یادداشت به آن‌ها اشاره می‌گردد.
اهداف امنیتی طرح اخراج پناهندگان افغان از پاکستان
وزارت داخله/کشور پاکستان بعنوان مجری طرح اخراج اجباری پناهندگان افغان، هدف اصلی از تطبیق این طرح را تأمین امنیت عمومی پاکستان اعلام کرده است. وزارت داخله پاکستان در زمان تدوین این طرح، مدعی شد که 14 مورد از 24 انفجار انتحاری پاکستان در سال جاری میلادی را شهروندان افغانستان انجام داده‌اند. حکومت طالبان این ادعای پاکستان را فاقد دلیل و مدرک و بروز این حوادث را ناشی از ضعف نیروهای امنیتی پاکستان خواند.
بدون توجه به این تنش لفظی میان پاکستان و حکومت طالبان، شواهد نشان می‌دهد که مسئله اخراج مهاجرین افغان، ریشه در یک لایه امنیتی دیگر دارد. دولت پاکستان معتقد است که اعضای تحریک طالبان پاکستان (TTP) بعنوان مهاجرین پاکستانی در افغانستان، برای امنیت پاکستان همچنان به مثابه یک تهدید جدی باقی است. دولت و مخصوصا نهادهای امنیتی پاکستان، اقدامات حکومت طالبان را در نابودی و یا مهار اعضای TTP، جدی و مطابق انتظار دولت پاکستان نمی‌دانند. بنابراین، اخراج مهاجرین افغان با این پیمانه گسترده، بعنوان اعمال فشار دولت پاکستان به هدف تنبیه حکومت طالبان، قابل برداشت و تفسیر است.
اهداف اقتصادی طرح اخراج پناهندگان افغان از پاکستان
هرچند که در بیانیه‌های دولت پاکستان در قبال طرح اخراج پناهندگان افغان از عبارت کلی «تأمین امنیت و رفاه پاکستان» استفاده می‌شود، ولی مقامات وزارت داخله/کشور و وزارت خارجه پاکستان، به مشکلات اقتصادی مشخص، ناشی از حضور پناهندگان افغانستان در پاکستان، ادعا دارند.
به گفته آنان، مهاجرین افغانی علاوه بر اشغال فرصت‌های کاری، در امر قاچاق و انتقال ارز به نفع دولت هند، دست دارند. بدون توجه به صحت این ادعا، واقعیت این است که دولت پاکستان علاوه بر وضعیت بحرانی ارز و کاهش ارزش پول ملی، از لحاظ مالی و اقتصادی با شرایط بسیار سخت رو برو است که ممکن است به ورشکستگی سیاسی پاکستان نیز منجر شود.
از این رو، گمان غالب این است که دولت پاکستان با برجسته‌سازی مسئله اخراج پناهندگان افغان، احتمالا در تلاش است که افکار عمومی و جامعه جهانی را بر حمایت مالی از پاکستان توسط نهادهای مالی جهانی از جمله صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، ترغیب و فراهم کند.
اهداف سیاسی طرح اخراج پناهندگان افغان از پاکستان
نگاه عمیق به رویکرد استراتژیک پاکستان در قبال افغانستان، نشان می‌دهد که طرح عملیات اخراج پناهندگان افغان آن‌هم با این حجم وسیع و همزمان با فصل سردی هوا، بیش از هرچیزی بیانگر وجود یک «تنش سیاسی نهفته» میان دولت پاکستان و حکومت طالبان است. این وضعیت دلالت واضح بر این مطلب دارد که کارکرد حکومت طالبان برای دولت پاکستان به عنوان حامی اصلی طالبان، مطابق توقع و مطالبات کلان سیاسی پاکستان نبوده است.
پاکستان انتظار داشت با حمایت و پیروزی مجدد طالبان، مسأله «مناقشات مرزی دیورند» و«منافع هند در افغانستان» بعنوان دو چالش اصلی پاکستان از ناحیه افغانستان، برای همیشه و به صورت اساسی، توسط طالبان حل و فصل شود، ولی چنین نشد. با این نگاه، طرح اخراج پناهندگان افغان، ممکن است با هدف ابراز نارضایتی پاکستان از حکومت طالبان باشد که اگر ارتش و استخبارات پاکستان به تداوم این راهبرد، عزم جدی گرفته باشند، در سال‌های بعدی چشم‌انداز تحولات افغانستان و منطقه به گونه دیگری قابل تصور خواهد بود.
در یک جمع بندی، برداشت و تفسیر غالب در حال حاضر این است که مسأله اخراج پناهندگان افغان، در مرحله اول، یک اهرم فشار مقطعی علیه حکومت طالبان است تا حکومت طالبان را به پاسخگویی در برابر مطالبات اساسی پاکستان وادار کند. از این رو، اگر حکومت طالبان نتواند مسیر را به سوی یک تعامل پویا و پایدار به سوی پاکستان بگشاید، ممکن است این نوع فشارهای پاکستان وارد فازهای مختلف دیگر شود.
در عین حال طرح اخراج پناهندگان افغان از پاکستان، یک ابزار فشار در برابر جامعه جهانی است تا جامعه جهانی و نهادهای مالی بین‌المللی را به تأمین خواسته‌های مالی پاکستان ترغیب کند. و گرنه، راه حل واقعی برای جلوگیری از مهاجرت گسترده افغان‌ها به پاکستان این است که دولت پاکستان مانند دیگر همسایگان افغانستان، با تغییر استراتژی امنیتی- سیاسی خود در قبال افغانستان با جلوگیری از دهشت افکنی، جنگ داخلی و فروپاشی نظام در افغانستان، برای امنیت و ثبات پایدار در این کشور تلاش اساسی کند.
