بررسی تحولات افغانستان
دعوت از مولوی امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجۀ حکومت طالبان به مجمع گفت‌وگوی تهران را باید نشانه مهمی از گرمی روابط ایران و طالبان قلمداد کرد. متقی به دعوت رسمی وزیر خارجه ایران به این نشست دعوت شد؛ نشستی که هر ساله در تهران برگزار می‌شود و امسال نمایندگان 53 کشور جهان در آن حضور داشتند. این مجمع، علاوه بر این که تریبونی برای طرح دیدگاه‌های شرکت‌کنندگان است، فرصتی را برای رایزنی و گفت‌وگوهای دوجانبه در حاشیه نشست فراهم می‌کند.
متقی در سخنرانی خود در مجمع گفتگوی تهران، رویکرد و سیاست حکومت طالبان را در راستای حکومتداری داخلی، سیاست خارجی، مسائل جهان اسلام، روابط منطقه‌ای و به طور ویژه ضرورت تقویت روابط دوجانبه ایران و افغانستان تبیین کرد. علاوه بر این، در دیدار با مسعود پزشکیان رئیس جمهور و سید عباس عراقچی وزیر خارجه و دیگر مقامات جمهوری اسلامی ایرانT روابط دوجانبه بررسی شد و دو طرف دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.
ایران و افغانستان در مسیر سیاست متوازن و حسن همجواری
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، دیدار امیرخان متقی و مسعود پزشکیان رییس جمهور ایران در فضای مثبت برگزار شده است. اظهارات دو طرف فراتر از اظهارات دیپلماتیک بود و در این دیدار در فضای همدلانه‌ای برگزار شد.
متقی در این سفر، با صراحت بی‌سابقه تصریح کرد که افغانستان در طول چهار دهه سیاست خارجی غیر متوازن داشته و به دلیل رضایت یک قدرت، با کشورهای دیگر دشمنی کرده است. او گفت: «ما اکنون سیاست متوازنی در پیش گرفته‌ایم که به نفع افغانستان و کشورهای همسایه و فرامنطقه تمام شده و باعث نزدیکی کشورهای منطقه به حکومت افغانستان شده است». متقی از ایران خواست تا با گسترش همکاری‌های دو جانبه، نگذارد افغانستان به بیگانگان نیازمند شود. وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره آب گفت «اگر معاهده هیرمند هم نبود ما به این وظیفه عمل می‌کردیم و وظیفه شرعی خود می‌دانیم که به مردم تشنه آب برسانیم».
در دیدار مقامات بلند پایۀ هر دو کشور، بر عزم جدی و دوجانبۀ ایران و افغانستان در راستای گسترش همکاری‌های اقتصادی، ترانزیتی، به‌خصوص سرمایه‌گذاری و توسعۀ مناطق مرزی در استان‌های مجاور ایران و افغانستان تأکید صورت گرفت. پزشکیان با اشاره به ظرفیت‌های بالقوه در منطقۀ خواف گفت:«امکان تولید 20 هزار مگاوات برق بادی در این منطقه نمونه‌ای روشن از فرصت‌های عظیم همکاری میان ایران و افغانستان است». رییس جمهور ایران در این دیدار، با تأکید بر اصل حسن همسایگی بین ایران و افغانستان گفت:«ما تمایل داریم در فضای از تفاهم، همکاری‌های خود را گسترش دهیم و کمک به مردم افغانستان را بر پایۀ اصول دینی و اعتقادی وظیفۀ خود می‌دانیم».
اهمیت و پیام سفر وزیر خارجۀ حکومت طالبان به ایران
به منظور درک اهمیت سفر وزیر خارجۀ حکومت طالبان به ایران نگاهی موشکافانه و جامع به ماهیت تحولات افغانستان و منطقه ضروری است.
پس از جنگ سرد، مسائل افغانستان ماهیت ملی خود را از دست داد و بازیگران متعدد منطقه‌ای و جهانی در سرنوشت افغانستان اثرگذار شده‌اند.
افغانستان پسا نظام ظاهر شاهی، به دلیل فقدان قدرت در حفظ تعادل بین غرب و شرق، به طور دائم با تهدیداتی روبرو بوده است. هر چند که حکومت طالبان سیاست خارجی بی‌طرفی را اتخاذ کرده است اما برای اخذ این سیاست خارجی، آن حکومت باید ویژگی‌های خاصی را دارا باشد که در حال حاضر از آنها برخوردار نیست.
بر این اساس، انتظار می‌رود که حکومت طالبان نگاه واقع‌بینانه را در پیش گیرد و در بین رویکرد متضاد و مانعة الجمع منطقه و غرب به رهبری آمریکا، رویکرد منطقه محور و همسایه محور را در پیش گیرد. نظریۀ سیستمی در علم سیاست و روابط بین‌الملل نیز حیات نظام‌های سیاسی را در تطابق آنها با محیط پیرامون می‌داند.
در حالی که دونالد ترامپ با سفر به خاورمیانه در پی آن است تا در رقابت با چین، روسیه و ایران، نفوذ آمریکا را در منطقه به نمایش بگذارد، اهمیت سفر امیرخان متقی به نمایندگی از حکومت طالبان به ایران و پس از ایران به چین، پیام معناداری را به منطقه و غرب به رهبری آمریکا مخابره می‌کند. این گام حکومت طالبان، حائز اهمیت است و باید در گسترش روند و نظم منطقه‌ای محاسبه شود.
نهادینه شدن روابط بین ایران و حکومت طالبان
نهادینه شدن روابط گرم و مبتنی بر حسن همجواری بین ایران و حکومت طالبان، یک اتفاق ساده نیست. شرایط فعلی، نتیجه اتخاذ سیاست عملگرایانه ایران در قبال حکومت طالبان و همچنین نگاه مثبت حکومت طالبان به جمهوری اسلامی ایران است. کابل و تهران هر دو با گام‌های استوار در این راه قدم نهادند و توانستند با پشت سر گذاشتن برخی چالش‌ها در ابتدای مسیر راه، به نقطه کنونی برسند.
این سیاست عملگرایانه در شرایطی شکل گرفت که در ابتدای تشکیل حکومت طالبان، ابرهای تیره‌ای از توهم توطئه و چالش‌های ادراکی بر روابط دو کشور سایه افکنده بود. در حالی که بروز برخی از سوء تفاهمات بین حکومت طالبان و ایران زمینه‌های ایجاد بحران را به نفع نیروهای رقیب و مخرب فراهم می‌ساخت، دو کشور توانستند با شکیبایی و هوشمندی، اصل حسن همجواری را در روابط خود نهادینه کنند.
استمرار روابط و تعاملات بدون چالش بین ایران و حکومت طالبان در دو سال اخیر، بیانگر آن است که ایران در تحولات افغانستان، موفق عمل کرده است و تبدیل به یک متحد قابل اعتماد شده است.
سیاست ایران در قبال تحولات افغانستان
تحلیل و قرائت ایران از تحولات افغانستان، یک شاخص سازنده و اساسی را وارد گفتمان‌ها می‌سازد و آن این است که افغانستان یک جامعۀ متکثر می‌باشد که راه ثبات و توسعۀ آن مشارکت سازنده است. در عین حال، ایران از هیچ گروهی برای فعالیت گروه‌های مسلح و بی‌ثبات‌ساز افغانستان تاکنون حمایت نکرده است و تلاش دارد تا تمام جوانب را بر گفتگوهای سازنده به منظور رسیدن به تفاهم ملی، تشویق کند.
عدم واکنش حکومت طالبان در قبال ارتباط ایران با گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی افغانستان، می‌تواند تلویحا به معنای پذیرش این سیاست ایران از سوی حکومت طالبان تفسیر شود.
- پس از ناکامی پروژۀ دولت‌سازی غرب برای افغانستان و شکل‌گیری فضای دو قطبی در پساخروج غیر مسئولانۀ آمریکا از افغانستان، ایران معتقد است که نظم سیاسی آیندۀ افغانستان باید از طریق روندهای ملی و منطقه‌ای پی‌ریزی شود و فرصتی برای دخالت دوبارۀ غرب در نظم جدید افغانستان داده نشود.
چین و روسیه هم با ایران در این زمینه همسو هستند و به همین دلیل پس از چین، اینک روسیه به پذیرش رسمی سفیر حکومت طالبان در روسیه، مبادرت کرده است. اگر همسویی عملگرایانۀ هند را بر تعاملات گسترده و آشکار چین، روسیه و ایران با حکومت طالبان پیوند زنیم، می‌توان گفت انسجام منطقه‌ای با ارادۀ مشترک منطقه و حکومت طالبان برای تعیین سرنوشت افغانستان، در حال شکل‌گیری است. به دلیل تعلقات و مشترکات فرهنگی، اجتماعی، زبانی و همسایگی ایران با گروه‌ها و بازیگران مختلف داخلی افغانستان، نقش و جایگاه ایران در فرمت منطقه‌ای حل بحران افغانستان، عمیق‌تر به نظر می‌رسد.
مطالب مرتبط:
ارزیابی روابط ایران و افغانستان در دولت پزشکیان
ارزیابی 3 سال روابط ایران و حکومت طالبان
جمع بندی
