بررسی تحولات افغانستان
چهارمین نشست وزیران خارجه کشورهای همسایه افغانستان در 24 فروردین/حمل، در شهر سمرقند جمهوری ازبکستان برگزار شد. در این نشست علاوه بر وزیران خارجه چین، پاکستان، ایران، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، وزیر خارجه روسیه نیز حضور داشت. مولوی امیرخان متقی وزیر خارجه حکومت طالبان به رغم آن که در لیست تحریم سفرهای شورای امنیت قرار دارد، در این جلسه مهم دعوت شد. این نشست پس از دو روز بحث و گفتگو در مورد وضعیت افغانستان، با انتشار یک بیانیه مشترک به کار خود پایان داد.
با آن که در این نشست موضوعات مختلف از جمله تأمین امنیت، آموزش زنان، حق کار زنان، قاچاق مواد مخدر، مهاجرت و مشکل اقتصادی افغانستان مطرح شد ولی «تشکیل دولت فراگیر» و «مبارزه مشترک با گروه‌های تروریستی» به محورهای اصلی گفتگوهای این نشست تبدیل شد.
از ابراز نگرانی و فحوای بیانیه مقامات ارشد کشورهای منطقه در نشست سمرقند، به خوبی استنباط می‌شود که این کشورها حضور و استقرار گروه‌های تروریستی مانند داعش، القاعده، جنبش اسلامی ترکستان شرقی، تحریک طالبان پاکستان، ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، گروه جندالله، جیش العدل، جماعت انصارالله، جنبش اسلامی ازبکستان و دیگر سازمان‌های تروریستی را در خاک افغانستان، یک واقعیت غیرقابل انکار می‌دانند. کشورهای منطقه معتقدند که حضور و استقرار این گروه‌های تروریستی درخاک افغانستان یک تهدید بالقوه و غیر قابل انکار برای امنیت منطقه و جهان محسوب می‌شوند.
واقعیت دیگر این است که رفتار سیاسی کشورهای همسایه و منطقه تاکنون نشان داده است که این کشورها، حکومت طالبان را به عنوان یک واقعیت موجود در افغانستان پذیرفته‌اند و فروپاشی این دولت موجود را به مثابه آغاز جنگ داخلی و گسترش فعالیت فرامرزی گروه‌های تروریستی مستقر در خاک افغانستان تلقی می‌کنند. با همین رویکرد، کشورهای منطقه، هم اکنون حکومت طالبان را به عنوان خط مقدم نبرد در برابر داعش می‌پندارند.
از این رو کشورهای منطقه، حفظ موجودیت حکومت طالبان را برای تأمین نظم و امنیت نسبی افغانستان، یک ضرورت لازم می‌دانند و با این نگاه، تشکیل یک دولت فراگیر را به مثابه حیاتی‌ترین عامل برای پایداری حکومت طالبان تشخیص داده‌اند.
از شیوه بحث و گفتگوی «نشست‌سمرقند»، بخصوص گفتگوی وزیر خارجه ایران با سرپرست وزارت خارجه طالبان پیدا است که این کشورها علاوه بر تأکید بر تشکیل دولت فراگیر، هرنوع تعلل طالبان را در این زمینه، به مثابه ضیاع فرصت‌ها و به ضرر افغانستان می‌دانند.
گفتگوهای نشست سمرقند بخصوص ذکر نام گروه‌های تروریستی مستقر در افغانستان در متن بیانیه پایانی این نشست نشان می‌دهد که کشورهای منطقه به این اجماع رسیده‌اند که استقرار گروه‌های متعدد تروریستی منطقه‌ای در خاک افغانستان محدود به افغاستان نخواهد بود بلکه اهداف بلند مدت منطقه‌ای و فرامرزی در ورای اهداف این سازمان‌های تروریستی نهفته است.
با همین نگاه واقعگرایانه، کشورهای منطقه بر ایجاد یک راهکار مشترک منطقه‌ای برای مبارزه با فعالیت‌های فرامرزی این گروه‌های تروریستی مستقر در خاک افغانستان توافق نظر دارند و در مذاکرات سمرقند نیز شکل‌گیری یک جبهه متحد برای مبارزه با گروه‌های تروریستی مورد تأکید واقع شد.
به رغم اهمیت توافق نظر کشورهای منطقه در نشست سمرقند و تأکید آنها بر «تشکیل دولت فراگیر در افغانستان» و «مبارزه مشترک با گروه‌های تروریستی»، اما در عمل دو خلاء بسیار مهم در فرا روی این تلاش‌ها به چشم می‌خورد.
نخست این که رفتار شناسی طالبان نشان می‌دهد که این گروه در خلال این مدت، در برابر خواست مشترک کشورهای منطقه مبنی بر «تشکیل دولت فراگیر» نوعی مواجهه مبهم را اختیار کرده است.
دوم، کشورهای منطقه به‌رغم توافق نظر بر مبارزه مشترک با گروه‌های تروریستی مانند داعش در افغانستان، تاکنون هیچ طرح عملی را با مکانیسم‌های مشخص که مکلفیت و نقش حکومت طالبان نیز در آن تبیین شده باشد، ارائه نکرده‌اند.
بنابراین، تشکیل دولت فراگیر در افغانستان نیازمند اجرای تمام مکانیسم‌های لازم برای آغاز یک مذاکره بین‌الافغانی با هدف «اعمار صلح پایدار» در افغانستان است. بدون تطبیق مکانیسم‌های حقوقی برای اعمار صلح پایدار در افغانستان، تشکیل هر گونه دولت فراگیر و یا ائتلافی، یک امر گذرا و ناپایدار است.
علاوه براین، با آغاز فصل بهار و از سرگیری فعالیت گروه‌های تروریستی و داعش از خاک افغانستان، ارائه یک طرح عملی برای همکاری‌های جامع امنیتی میان طالبان و کشورهای منطقه به هدف مبارزه عملی با داعش، یک ضرورت مبرم و فوری به نظر می‌رسد.
