تحلیلی بر سفر هیئت آمریکایی به افغانستان

بررسی تحولات افغانستان

سفر هیئت‌ آمریکایی به افغانستان به ریاست آدام بوهلر نماینده ویژه رئیس جمهور آمریکا در امور گروگان‌ها با همراهی زلمی خلیلزاد و مذاکرات آنان با امیرخان متقی وزیر خارجۀ حکومت طالبان به لحاظ سیاسی، زمانی، مکان و عملکرد حائز اهمیت است.

در دوران ریاست جمهوری جو بایدن، دولت آمریکا سفر مقامات خود به کابل را به دلیل نقض حقوق بشر توسط کابل تحریم کرد و سفر روز پنجشنبه هیئت آمریکایی به افغانستان حکایت از آن دارد که دولت ترامپ این تحریم را لغو کرده است. از سوی دیگر، سفر هیئت‌ آمریکایی به افغانستان نشان از رویکرد غیر تهاجمی دولت ترامپ در قبال حکومت طالبان دارد و بیانگر آن است که تمایل آمریکای ترامپ بر حل و فصل اختلافات با کابل از دریچه مذاکره و گفتگو است.

موافقت حکومت طالبان با آزادی جورج گلزمن، تبعه آمریکایی و دست پُر بازگشتن هیئت آمریکایی از کابل به معنای استقبال حکومت طالبان از رویکرد دولت ترامپ در قبال افغانستان است. و در کنار این‌ها، حضور زلمی خلیلزاد در این سفر معنا و مفهوم خاصی دارد.

اقتدار طالبان و انگشت پیروزی زلمی خلیلزاد
در تصویری که از آدام بوهلر نمایندۀ رییس جمهور آمریکا، جورج گلزمن زندانی آزاد شده‌ آمریکایی و زلمی خلیلزاد منتشر شده است، خلیلزاد با ژست پیروزمندانه‌ای، انگشت خود را به علامت پیروزی به خبرنگار نشان داده است. در حوزۀ دیپلماسی، گاهی زبان بدن گویاتر از سخن واقعیت را ابراز می‌کند. این رفتار زلمی خلیلزاد اوج خرسندی وی را از این سفر و دستاورد سفر بیان می‌کند. معناشناسی و پیام این سفر در روابط آمریکا و حکومت طالبان چیست؟

هر چند که اطلاعات جامعی درباره اتهام جورج گلزمن زندانی آمریکایی در دسترس نیست اما اتهام وارده به وی طبق منابع مختلف، جاسوسی بوده است. گلزمن، کارمند خطوط هوایی دلتا بوده که در آخرین ماه سال 2022 (آذر 1401) توسط اداره استخبارات طالبان دستگیر شد.

اقدام حکومت طالبان در دستگیری و سپس موافقت با آزادی این تبعه آمریکایی پس از سفر هئیت دولت ترامپ به افغانستان، نشان از اقتدار سیاسی- حقوقی حکومت طالبان دارد. در نظام جمهوریت، حتی تصور بازداشت یک تبعه مجرم آمریکایی توسط نهادهای امنیتی وجود نداشت. بعد از امضای پیمان امنیتی کابل – واشنگتن عملا قانون کاپیتولاسیون در افغانستان حکمفرما بود و چنانچه یک تبعه آمریکا در افغانستان مرتکب جرمی می‌شد، نهادهای دولت افغانستان حق رسیدگی قضایی به پرونده وی را نداشتند. حال آن که در حکومت طالبان، تبعه آمریکایی مختلف، دستگیر و 2 سال زندان را سپری کرد و بعد طی یک مذاکره آزاد شد.

گام‌ نخستین دولت ترامپ در قبال افغانستان
سفر هیئت‌ آمریکایی به افغانستان به منظور رهایی زندانی آمریکایی از منظر رویکرد سیاسی مهم است. مطابق این رویکرد، مسئله‌ رهایی جورج گلزمن، گام آغازین برای یک شروع می‌تواند تلقی شود.

در سه سال اخیر، دیدارهای معدودی بین مقامات حکومت طالبان و آمریکا در کشورهای عربی انجام ‌شد اما پس از آغاز به کار دولت دونالد ترامپ، برای نخستین‌ بار هیئت دولت ترامپ به افغانستان سفر و با مقامات حکومت طالبان به طور مستقیم مذاکره کرد. طبق اعلامیۀ حکومت طالبان، موضوعات مطرح شده در این دیدار، آزادی دیگر زندانیان آمریکایی، اعادۀ روابط کنسولی بین حکومت طالبان و آمریکا و اعادۀ روابط سیاسی دو جانبه بین کابل و واشنگتن بحث و گفتگو شده است.

امیرخان متقی وزیر خارجه حکومت طالبان هدف از رهایی شهروند آمریکا را «حسن نیت» حکومت طالبان برای تحکیم روابط با دولت آمریکا عنوان کرده و از آمریکا خواسته است که برای برقراری روابط مثبت سیاسی و اقتصادی با افغانستان، تأثیرات جنگ بیست سال گذشته را کنار بگذارد. این سخن وزیر امور خارجۀ طالبان را می‌توان به عنوان یک پیش شرط از سوی طالبان در اعادۀ روابط سیاسی با آمریکا و همچنین یک پاسخ غیر مستقیم در برابر خواست ترامپ مبنی بر بازگرداندن تسلیحات به جاماندۀ آمریکا در افغانستان، در نظر گرفت.

متقابلا مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا این اقدام حکومت طالبان را «گامی مثبت و سازنده» در روابط بین کابل و واشنگتن توصیف کرده است. برخی مقامات طالبان اظهار امیدواری کرده‌اند که این گام آغاز تعامل بین دو کشور باشد. ذاکر جلالی از مقامات وزارت خارجه حکومت طالبان با انتشار پستی در شبکه ایکس نوشته است این دیدار نشان می‌دهد که روابط دو کشور وارد مرحله جدیدی می‌شود و هر دو طرف آماده گفتگو درباره موضوعات مشترک هستند. وی در ادامه آورده است که گفتگوهای طرفین به جای کشور ثالث در کابل در حال انجام است.

نقش و تاثیر خلیلزاد
ظاهر شدن زلمی خلیلزاد در مذاکرات اخیر می‌تواند از نقش آفرینی مجدد وی در مذاکرات بین کابل – واشنگتن حکایت کند. باید توجه داشت که آدام بوهلر می‌توانست بدون خلیلزاد راهی کابل شود اما گنجاندن وی در ترکیب هیئت دولت ترامپ به کابل احتمالا با مشورت کاخ سفید یا وزارت خارجه آمریکا صورت گرفته است و ممکن است این نقش آفرینی در آینده هم ادامه داشته باشد.

مطرح شدن مجدد نام و نقش خلیلزاد در این سفر به دلیل نقش وی در مذاکرات دوحه که منجر به سقوط نظام جمهوریت شد، خوشایند مقامات سابق افغانستان نیست به همین دلیل موجی از پیام‌های منفی درباره حضور مجدد وی منتشر شده است. خلیلزاد هر چند که اصالتا افغان است اما چنانچه خود وی در یکی از مصاحبه‌های خود گفته است، منافع ملی آمریکا برای وی مهمتر است. لذا این بار هم بدون شک در راستای منافع ملی آمریکا گام برخواهد داشت.

سخن نهایی
در یک نگاه خوشبینانه، برآورد نخستین سفر هیئت‌ آمریکایی به افغانستان را می‌توان تمایل ترامپ برای گفتگوی تعامل‌گرایانه با حکومت طالبان مطرح کرد. به نظر می‌رسد که رهبران طالبان که چندی پیش در قندهار گرد هم آمدند، موضوع چگونگی مواجهه با دولت ترامپ را بررسی کردند و به این جمع‌بندی رسیدند که به نشانه حسن نیت در روابط، یک تبعه آمریکایی آزاد شود. این یعنی ممکن است حکومت طالبان در قبال آمریکا، سیاست تعامل‌گرایانه اتخاذ خواهد کرد.

بر این اساس، درباره چشم انداز روابط سیاسی آمریکا و طالبان باید گفت رهبران طالبان با درس گرفتن از تجربۀ فروپاشی دور اول حکومت خود، تعامل با آمریکا را بر دشمنی با آمریکا در ارجحیت و اولویت قرار خواهند داد. در عین حال، طبق تجربه و درس آموخته شده از فروپاشی دولت پیشین افغانستان، حکومت طالبان از تعامل عمیق با آمریکا به ویژه در زمینه همکاری با واشنگتن در رقابت‌های منطقه‌ای اجتناب خواهد کرد. باید دید که دولت ترامپ گام‌های بعدی را چگونه برخواهد داشت و از سویی قندهار به عنوان مرکز حکمرانی حکومت طالبان این سیاست را تداوم خواهد بخشید یا خیر.

از سوی دیگر حضور مجدد زلمی خلیلزاد برای این مذاکرات و آزادی تبعه آمریکایی، در تحولات پیش روی افغانستان قابل پیش‌بینی است. حضور مجدد خلیلزاد در پرونده افغانستان هر چند که از سوی مقامات طالبان استقبال شده است اما برای مخالفان حکومت طالبان خبری بس ناخوشایند است چرا که آنان نقش خلیلزاد را در سقوط جمهوریت پر رنگ می‌دانند و از سویی خلیلزاد نگاه مثبتی به این طیف ندارد.

‌

‌