بررسی تحولات افغانستان
محمد صادق خان، نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان، روز جمعه ۱۹ اردیبهشت/ ثور وارد کابل شد. وی در صفحه ایکس خود نوشت که در این سفر «دیدارهای مهمی» با مقام‌های حکومت طالبان خواهد داشت اما جزئیاتی درباره برنامه سفر یا موضوعات مورد بحث ارائه نکرده است.
سفر صادق خان به افغانستان در بحبوبه درگیری‌های هند و پاکستان و تنها چند ساعت قبل از آغاز عملیات نظامی پاکستان علیه هند با عنوان «بنیان مرصوص» طبعا مرتبط به مسائل عادی بین دو کشور نیست و باید کارکرد ویژه‌ای داشته باشد. بر این اساس، مهمترین موضوعی که می‌تواند وی را به کابل کشانده باشد، مرتبط با مسائل امنیتی این کشور است. در این راستا تحلیل زیر قابل ارائه است.
درخواست از کابل برای کاهش بار امنیتی بر پاکستان
با آغاز درگیری هند و پاکستان، فشار امنیتی بر دولت پاکستان به گونه بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. پیش از حمله هند به پاکستان، 3 ایالت خیبرپختونخوا، بلوچستان و پنجاب تحت حملات مکرر تحریک طالبان پاکستان و ارتش آزادیبخش بلوچستان قرار داشتند و با آغاز حملات هند، فشار امنیتی بر پاکستان از درون و بیرون در حال تحمیل است. در هیچ یک از جنگ‌های چهارگانه بین هند و پاکستان، اسلام آباد با چنین وضعیتی مواجه نبوده است.
لازم به ذکر است که در این شرایط بغرنج، ارتش آزادیبخش بلوچستان با سوء استفاده از فرصت پیش آمده، موضوع استقلال بلوچستان را مطرح کرده است. هر چند این مطالبه تجزیه‌خواهانه جدید نیست، اما طرح آن در این شرایط با هدف فشار بیشتر بر پاکستان است.
پاکستان بارها از حضور و فعالیت تحریک طالبان پاکستان (TTP) در خاک افغانستان ابراز نگرانی کرده و مدعی است که این گروه حملات علیه نیروهای پاکستانی را از داخل افغانستان سازماندهی می‌کند. صادق خان اخیراً در نشستی با عنوان «روابط پاکستان و افغانستان زیر سایه تروریسم» اظهار داشت که فعالیت‌های تحریک طالبان پاکستان مانع بهبود روابط دوجانبه است.
بر این اساس، ممکن است دستور کار صادق خان نماینده ویژه پاکستان در سفر به کابل این باشد که مقامات حکومت طالبان از نفوذ خود بر تحریک طالبان پاکستان استفاده کرده و دست کم در شرایط کنونی این گروه را مجاب به توقف حملات کنند.
با توجه به این ممکن است حملات هند و پاکستان علیه مواضع یکدیگر تداوم یابد و حتی به یک جنگ تمام عیار منجر شود، اسلام آباد مجبور است تا تمرکز خود را بر هند قرار دهد. در این شرایط، صادق خان احتمالا پیام اسلام آباد را مبنی بر درخواست کمک برای توقف حملات تی‌تی‌پی به کابل آورده باشد. با توجه به این که رهبر تحریک طالبان پاکستان تحت بیعت ملا هبت الله آخوندزاه رهبر طالبان قرار داد، این درخواست پاکستان حساب شده است و قندهار می‌تواند، فشار امنیتی بر پاکستان را کاهش دهد.
لازم به ذکر است که در آغاز تنش بین هند و پاکستان و قبل از آغاز عملیات هوایی هند علیه پاکستان، آناند پرکاش نماینده ویژه هند نیز به کابل سفر کرد. هدف از سفر این مقام هندی به کابل، درک موضع مقامات حکومت طالبان درباره درگیری احتمالی دهلی بود. هند نگران بود که حکومت طالبان در تنش بین دهلی و اسلام آباد، موضع ضد هندی اتخاذ کند. اکنون با آمدن نماینده ویژه پاکستان با کابل، به نظر می‌رسد که حکومت طالبان با درخواستی دیگر مواجه است که ممکن است کابل را با دو درخواست متضاد مواجه سازد.
وساطت چین
با توجه به تنش‌هایی که بین کابل و اسلام آباد وجود دارد، احتمال پذیرش درخواست پاکستان از سوی کابل به منظور ترغیب تحریک طالبان پاکستان به توقف حملات اندک است چرا که پاکستان در ماه‌های گذشته حکومت طالبان از راه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی تحت فشار قرار داده است. به همین منظور، احتمالا اسلام آباد از چین به عنوان میانجی استفاده می‌کند. صادق خان نماینده ویژه پاکستان در بدو ورود به کابل با یو شیائو یونگ، نماینده ویژه چین در افغانستان دیدار کرد. احتمالا مذاکرات مقدماتی بین اسلام آباد و پکن از قبل انجام شده است چرا که قرار است روز شنبه 20 اردیبهشت / ثور در کابل نشست سه‌جانبه چین، پاکستان و افغانستان برگزار شود.
مطالب مرتبط
تحلیلی بر سفر نماینده ویژه هند به افغانستان
سناریوهای پیش‌روی افغانستان در جنگ هند و پاکستان
مشوق‌های احتمالی به افغانستان
این احتمال وجود دارد که صادق خان برای پذیرش درخواست خود مشوق‌های به حکومت طالبان پیشنهاد دهد. یکی از این امتیازات احتمالا در زمینه تجارت بین دو کشور باشد. روابط تجاری بین افغانستان و پاکستان در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مانند بسته شدن مرزها و محدودیت‌های ترانزیتی مواجه بوده است که تاثیر منفی بر اقتصاد افغانستان گذاشته است. در دیدارهای قبل از تنش هند و پاکستان که بین مقامات کابل و اسلام آباد صورت گرفت، پاکستانی‌ها بر ایجاد مکانیسم‌های دوجانبه برای تسهیل تجارت و حل مشکلات تجار افغان تأکید کرده بودند. ممکن است صادق خان پیشنهادات جذابی در این زمینه ارائه دهد.
پیشنهاد دیگری که ممکن است صادق خان به ازای پذیرش درخواست مطرح شده ارائه کند، توقف روند اخراج مهاجرین افغان از پاکستان باشد. ورود یکباره صدها هزار مهاجر اخراجی افغان از پاکستان، به شدت حکومت طالبان را در تحت فشار قرار داده است.
جمع‌بندی
سفر صادق خان، نماینده ویژه پاکستان به کابل ترکیبی از اهداف امنیتی، اقتصادی و سیاسی را دنبال می‌کند. در بُعد امنیتی، این سفر بر توقف حملات تحریک طالبان پاکستان متمرکز است تا در بحبوحه درگیری با هند، فشار بر پاکستان کاهش یابد.
در بُعد اقتصادی، بهبود روابط تجاری با کابل در دستور کار قرار دارد تا حکومت طالبان ترغیب به اعمال نفوذ بر تحریک طالبان پاکستان شود. در بُعد سیاسی، اسلام آباد به دنبال آن است تا اخراج مهاجرین افغان را موقتا متوقف کند تا هم خود از یک ماموریت سنگین در این شرایط اضطراری رهایی باد و هم کابل از فشار حاصله از ورود صدها هزار مهاجر وارد شده از پاکستان خلاص شود.
با این حال، ممکن است پذیرش این درخواست با روح توافق صورت گرفته با نماینده ویژه هند در تناقض قرار داشته باشد. به نظر می‌رسد کابل یک بار دیگر در دو راهی انتخاب بین هند و پاکستان قرار گرفته است. دو راهی که همواره برای کابل هزینه سنگینی داشته است. به همین دلیل، از ابتدای حکومت طالبان، کارشناسان هشدار داده بودند که کابل باید سیاست خارجی متوازن و بی‌طرفانه را در قبال کشورهای رقیب اتخاذ کند.
باید دید حکومت طالبان در این شرایط چه پاسخی به صادق خان خواهد داد و آیا از نفوذ خود بر تحریک طالبان پاکستان برای توقف حملات استفاده خواهد کرد؟
