بررسی تحولات افغانستان
پس از تحولات سال 1400 و حذف آمریکا به عنوان بازیگر محوری تحولات افغانستان، سازمان ملل تلاش کرده است که نقش محوری را به نمایندگی از جامعه جهانی ایفا کند و سازگار‌سازی طالبان را با جامعه بین‌المللی در دستور کار قرار داده است.
سازمان ملل در سه و نیم سال گذشته با برگزاری سه دور نشست در شهر دوحه که به «نشست دوحه» موسوم شده است، نتوانسته است در زمینه جذب مجدد افغانستان به عنوان عضو مسئول جامعه جهانی کاردکرد ملموس و اثربخشی داشته باشد.
برای عبور از وضعیت ایستای موجود، به تازگی این نهاد، ابتکار جدیدی را روی دست گرفته که به طرح موزاییک معروف شده است. در این ابتکار چگونگی تعامل با حکومت طالبان مفصل‌بندی شده و رویکردی برای بازگشت افغانستان به جامعه جهانی پیشنهاد شده است.
مشخصات طرح موزاییک
از مختصات طرح موزاییک،«اقدام در برابر اقدام» است یعنی در ازای هر گام مثبت حکومت طالبان، واکنشی متناسب به آن داده خواهد شد. طرح موزاییک دو محور عمده دارد؛ یکی رسیدگی به نیازهای فوری انسانی در افغانستان و دیگری اقدام برای رفع موانعی که سد راه تعامل بین افغانستان و جامعه جهانی هستند.
رایزنی‌ها برای چهارمین نشست دوحه آغاز شده است. جورجت گانیون، معاون سیاسی نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) اوایل ماه شمسی جاری با فیصل بن عبدالله الحنزاب، نماینده ویژه قطر در امور افغانستان، درباره برگزاری چهارمین نشست دوحه گفتگو کرده است. پیش‌بینی می‌شود در صورت برگزاری چهارمین نشست دوحه، دستور کار آن ابتکار جدید سازمان ملل یعنی طرح موزاییک باشد.
امتیازات طرح موزاییک
با وجود آن که طرح موزاییک سازمان ملل هنوز در مرحله تدوین قرار دارد اما حاوی نکات برجسته‌ای است که می‌تواند کانال مشخصی را در زمینه عبور از بن‌بست موجود ایجاد کند. نخستین ویژگی برجسته طرح موزاییک، حرکت گام به‌گام یا اقدام در برابر اقدام است. این راه‌کار با قرار دادن توپ در زمین حکومت طالبان، ابتکار عمل را به طالبان واگذار می‌کند.
در شرایطی که دیدگاه رهبری طالبان، حکومت سرپرست را به سمت انزوا می‌برد، جنب و جوش جناح‌های عملگرای طالبان بیشتر شده و فشارهای داخلی بر رهبری طالبان برای تغییر رویکرد و رفتار آن افزایش یافته است.
نکته دوم برجسته در این طرح، اصل «معامله‌گری» نهفته در آن است. طرح موزاییک برای طالبان در ازای هر اقدام مثبت و مؤثر در راستای مطالبات جامعه جهانی، امتیازی مدنظر دارد و از این رهگذر که جنبه معامله دارد، می‌تواند برای حکومت طالبان جنبه تشویقی داشته باشد.
جنبه دیگر طرح موزاییک این است که از انزوای بیشتر افغانستان جلوگیری می‌کند. طبق این طرح، کمک‌های انسانی علی‌رغم بی‌میلی برخی از دولت‌ها به‌ویژه ایالات متحده آمریکا تداوم می‌یابد و نظارت جامعه جهانی بر چگونگی توزیع، این کمک‌ها را نظام‌مند می‌سازد.
چالش طرح موزاییک
با وجود آن که این طرح برای افغانستان مزایای خاص خود را دارد اما این طرح چالش‌هایی هم دارد. نخست این که آیا حکومت طالبان بر اساس این طرح به مطالبات جامعه جهانی تن خواهد داد؟ برای تحقق برخی از این مطالبات چشم‌انداز مثبتی وجود ندارد.
دوم، طرح موزاییک همچنان بر رویکرد مماشات و مدارا استوار است. سیاستی که بیش از سه سال اعمال شده و اثربخشی خاصی نداشته است.
البته باید درک کرد که جامعه جهانی در قبال افغانستان با تنگناهایی مواجه است؛ گزینه اعمال فشار بر حکومت طالبان نه‌تنها سازنده نیست بلکه به تشدید وضعیت بحرانی افغانستان افزوده است. گزینه فشار، در حقیقت فشار بر حکومت طالبان وارد نکرده بلکه فشار را بر مردم عادی وارد کرده است.
حکومت طالبان نیز به خوبی این ناگزیری را درک کرده است و از آن به عنوان یک ابزار استفاده کرده است. بر اساس همین برداشت، حکومت طالبان حاضر نیست امتیازی به جامعه جهانی بدهد. روش حکومت طالبان در مواجهه با جامعه جهانی خرید زمان است. به این معنا که از نظر حکومت طالبان هیچ عجله‌ای برای تغییر اوضاع در افغانستان نیست.
با این که هنوز جزئیات زیادی از طرح موزاییک سازمان ملل منتشر نشده است اما انتشار برخی ابعاد آن واکنش‌هایی را در پی داشته است. نهادهای اجتماعی، انجمن‌ها، تشکل‌های زنان و برخی چهره‌های سیاسی مخالف طالبان نگرانی خود را نسبت به طرح موزاییک اعلام کردند. در واکنش به این اعتراضات، سخنگوی یوناما اعلام کرد که یوناما برای اجرای طرح موزاییک با همه طرف‌های افغان در حال رایزنی است.
