بررسی تحولات افغانستان
تمدید معافیت بندر چابهار توسط آمریکا در زمانی که روابط تهران- واشنگتن در اوج تیرگی است و از سویی فضای سردی بر روابط دهلی-واشنگتن حاکم است، یکی از ابهامات سیاست بین‌الملل است. دولت ترامپ که در پی اعمال تحریم‌های حداکثری بر ایران است، چرا معافیت این گلوگاه اقتصادی و راهبردی را تمدید کرد؟ اگر هدف، کمک به هند است، چرا مدت زمان تمدیده شده برای معافیت بندر چابهار فقط شش ماه اعلام شده است؟ این یادداشت به تشریح چرایی این اقدام متناقض آمریکا و سئوالات مطرح شده می‌پردازد.
مهمترین دلایل برای برای تمدید معافیت بندر چابهار
حفظ هند در مدار همکاری
در صدر دلایل باید به این مسئله از منظر ژئوپلیتیک نگریست. قوی‌ترین دلیل برای این امر این است که واشنگتن معافیت بندر چابهار را تمدید کرد تا به هند اجازه دهد پروژه‌های بلندمدتِ ارتباطی و سرمایه‌گذاری‌های خود در این بندر را که برای دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی حیاتی هستند، ادامه دهد. این رفتار، یک «امتیاز دیپلماتیک» است تا هند را در برابر پیشنهادات و نفوذ چین مهار کند. سفرهای مقامات چین و هند به دهلی و پکن و مذاکرات مودی و پینگ در نشست بریکس حکایت از عزم دو کشور برای ذوب کردن یخ روابط دارد که در صورت محقق شدن، برای واشنگتن خوشایند نیست. بنابراین تمدید معافیت بندر چابهار وسیله‌ای برای حفظ همگرایی سیاست آمریکا و هند در منطقه است. در سیاست خارجی آمریکا، به منظور حفظ متحدان در مدار همکاری، استثناگریی یک امر معمول است.
بی‌اعتمادی به پاکستان
به رغم تیرگی روابط دهلی – واشنگتن و با وجود گرم شدن روابط اسلام‌آباد – واشنگتن، اما مقامات آمریکایی به خوبی می‌دانند که نمی‌توانند روی روابط راهبردی با پاکستان حساب ویژه باز کنند زیرا پاکستان متحد استراتژیک چین است و میزبان بزرگترین پروژه ابتکار کمربند و جاده یعنی کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) می‌باشد. از سوی دیگر، همکاری نظامی و امنیتی پکن و اسلام‌آباد عمیق‌تر از آن است که نشان می‌دهدو
تمام موارد مذکور به همراه رویکرد منفعت‌طلبانه اسلام‌آباد، احتمالا دولت ترامپ را برآن داشته است که در بلندمدت نمی‌تواند به پاکستان متکی شود و بنابراین باید همکاری خود با هند را ادامه دهد. بنابراین، واشنگتن تصمیم به ادامه روابط راهبردی با دهلی گرفته است. البته نباید از سیگنال‌های دهلی نیز غافل شد؛ اخیراً برخی از پالایشگاه‌های هند در پی اعمال تحریم‌های واشنگتن علیه دو صادرکننده برتر نفت خام مسکو، یعنی شرکت‌های «روس‌نفت» و «لوک‌اویل» در حال کاهش خرید نفت از روسیه هستند.
چابهار به عنوان چکش تعادل
چابهار به‌عنوان تنها رقیب در برابر بندر مورد حمایت چین یعنی گوادر است و از سویی یک کانون اصلی در کریدور شمال – جنوب می‌باشد که می‌تواند رقیبی برای بخشی از ابتکار کمربند-راه چین باشد. آمریکا با تمدید معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها (البته به صورت کنترل شده)، عملا کار را برای رقبای چین در منطقه یعنی هند و روسیه تسهیل می‌کند. بر این اساس، بندر چابهار به عنوان چکش تعادل در برابر طرح‌های چینی در منطقه یعنی بندر گوادر و ابتکار کمربند-راه عمل می‌کند.
جلوگیری از سقوط کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان در طرح CPEC
اسلام‌آباد و پکن گسترش کریدور اقتصادی چین-پاکستان به کشورهای مجاور به شدت دنبال می‌کنند. در آخرین نشست سه‌جانبه چین-پاکستان-افغانستان پیشنهاد پیوستن افغانستان به این کریدور مطرح شد که کابل از آن استقبال کرد. پیش‌بینی می‌شود که پس از پیوستن افغانستان به این کریدور، پاکستان توسعه سی‌پک به آسیای مرکزی را دنبال کند. تحقق این وضعیت سبب خواهد شد این پنج کشور بیش از پیش در طرح‌های چین جذب و هضم شوند. از این رو، تمدید معافیت بندر چابهار فرصتی را فراهم می‌سازد تا این پنج کشور برای دسترسی به آب‌های آزاد فقط با یک گزینه مواجه نباشند.
حقایق کلیدی از بندر چابهار
بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان ایران در خلیج عمان، نزدیک دهانه تنگه هرمز واقع شده و پروژه آن شامل دو بندر شهید کلانتری و شهید بهشتی است. چابهار تنها بندر اقیانوسی و آب‌های عمیق ایران است که دسترسی مستقیم به اقیانوس هند را فراهم می‌کند. همچنین، بندر چابهار در حدود ۱۷۰ کیلومتری غرب بندر گوادر پاکستان واقع شده که توسط چین تحت کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در حال توسعه است.
این بندر دسترسی مستقیم به افغانستان و آسیای مرکزی را با دور زدن پاکستان فراهم می‌کند و کانونی مهم در کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است که هند را به ایران-دریای خزر-روسیه-اروپا متصل و اتصال دریایی و امنیت انرژی هند را در منطقه اقیانوس هند تقویت می‌کند. از سوی دیگر، بندر چابهار به عنوان وزنه تعادلی در برابر طرح کمربند و جاده چین (BRI) و بندر گوادر پاکستان در چارچوب کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) و به عنوان محور اصلی سیاست‌های «اتصال آسیای مرکزی» و «گسترش همسایگی» هند عمل می‌کند.
در سال ۲۰۰۵ هند با ایران برای توسعه این بندر به توافق رسید. دو کشور در سال ۲۰۱۵ تفاهم‌نامه‌ای برای توسعه پایانه شهید بهشتی در چابهار امضا کردند. در سال ۲۰۱۶، یک توافقنامه سه‌جانبه بین هند، ایران و افغانستان برای ایجاد یک کریدور حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی از طریق چابهار امضا شد.
به رغم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در سال ۲۰۱۸، ایالات متحده به هند معافیتی برای چابهار اعطا کرد و نقش آن را در حمایت از توسعه افغانستان به رسمیت شناخت اما معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها در سپتامبر ۲۰۲۵ لغو شد. اکنون، معافیت شش ماهه از تحریم‌های ایالات متحده (اکتبر ۲۰۲۵ تا آوریل ۲۰۲۶) به هند اجازه را می‌دهد تا بدون وقفه در این بندر فعالیت کند.
اهمیت راهبردی برای دهلی
باید توجه داشت که بندر چابهار از اهمیت راهبردی برای اهداف هند در آسیای مرکزی و حتی قفقاز دارد. این بندر به هند اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به ترانزیت از طریق پاکستان، مبادلات خود با افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی را انجام و در نتیجه زمان و هزینه را برای صادرکنندگان هندی کاهش دهد. مهمتر اینکه، چابهار که در نزدیکی بندر گوادر پاکستان واقع شده است، موقعیت راهبردی هند را در منطقه تقویت و یک موازنه ژئوپلیتیکی در برابر مشارکت چین و پاکستان فراهم می‌کند.
همه موارد مذکور گویای آن است که هند به دلیل اهمیت بندر چابهار به راحتی از آن چشم نخواهد پوشید. لازم به ذکر است که اخیرا عمان و قزاقستان قراردادی را برای توسعه مبادلات با محوریت این بندر منعقد کردند که نشان‌دهنده‌عدم پایبندی سایر کشورها به تحریم واشنگتن است.
بیشتر بخوانید…
دلایل افزایش اهمیت چابهار برای دهلی و کابل
مزایای راهبردی کریدور شمال- جنوب برای افغانستان
جمع‌بندی
در سال‌های اخیر سیاست خارجی هند بر محور نزدیکی به واشنگتن طراحی شده بود و این کشور یک رکن در راهبرد ایالات متحده برای مقابله با نفوذ پکن در منطقه ایندوپسیفیک محسوب می‌شود. هرچند روابط هند و ایالات متحده در حال حاضر تیره است اما همچنان به دلیل نیاز راهبردی به یکدیگر، جزو اولویت‌های سیاست خارجی یکدیگر محسوب می‌شوند.
تمدید معافیت بندر چابهار توسط آمریکا به دلایل متعددی متناسب با تداوم روابط راهبردی این کشور با دهلی و همچنین در راستای مقابله با چین است. از سوی دیگر عدم اعتماد راهبردی به پاکستان و پیشگیری از سقوط کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان در طرح CPEC از دیگر دلایل این تصمیم است. با این حال، تمدید معافیت بندر چابهار جنبه تاکتیکی دارد و احتمال لغو آن با تغییر شرایط وجود دارد. این شرایط تابع رفتارهای هند، پاکستان، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی است.
ما را در شبکههای اجتماعی دنبال کنید
