بررسی تحولات افغانستان
نشست شانگهای در شهر تیانجین چین با حضور رهبران بیش از ۲۰ کشور عضو و ناظر این سازمان، یکی از مهمترین و بی‌سابقه‌ترین اجلاس‌های این سازمان در سال‌های اخیر بود. برای نخستین‌بار رهبران مخالف یک جانبه‌گرایی آمریکا در چین کنارهم قرار گرفتند. هدف مهم و اعلام نشده این اجلاس، تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و ارائه تصویر قوی و منسجم از اتحاد و همسویی اعضای شانگهای در برابر فشارهای غرب بود.
ویژگی‌های نشست شانگهای 2025
نشست شانگهای و مراسم رژه نظامی چین از منظر ترکیب مهمانان، اظهارات بیان شده و دیدارهای انجام شده حاوی نکات مهمی بودند که با توجه به تحولات بین‌الملل قابل تحلیل و تفسیر هستند.
ابتکار «حکمرانی جهانی» و نظم چندقطبی
در نشست شانگهای شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، ایده و ضرورت «حکمرانی جهانی» را مطرح کرد. ابتکار حکمرانی جهانی از سوی رئیس جمهور چین به عنوان یک راهبرد نوین برای بازتعریف نظم جهانی و تقویت نقش پکن در تصمیم‌گیری‌های جهانی ارائه شد. در واقع، چین با معرفی این ابتکار، پیام روشنی به آمریکا داد که جهان دیگر عرصه تسلط یک کشور نخواهد بود و کشورهای در حال توسعه، صدای واقعی خود را در نظم جهانی خواهند داشت.
همچنین طرح حکمرانی جهانی بیانگر آن است که چین نقش خود را در تصمیم‌گیری‌های جهانی، پیشبرد چندجانبه‌گرایی و ایجاد تعادل قدرت در عرصه جهانی تقویت می‌کند. سخنان شی جین پینگ نشان داد که چین برای پی‌ریزی نظم جدید در برابر هژمونی غرب مصمم است و بر آن است تا به عنوان هستۀ اصلی این نظم جدید عمل کند.
اتحاد چین، روسیه و هند
حضور رئیس جمهور روسیه و نخست وزیر هند در نشست شانگهای از جهات مهمی حائز اهمیت بود. هر چند چین و روسیه از اعضای نشست شانگهای هستند اما سفر ولادیمیر پوتین و نارندرا مودی به پکن در این مقطع زمانی پیام واضحی برای آمریکا دارد. رئیس جمهور روسیه در این سفر با تاکید بر چند جانبه‌گرایی بین‌المللی، حمایت از ایده «حکمرانی جهانی»، راهبردی خواندن روابط پکن -مسکو، چین را لکوموتیو اقتصاد جهانی خواند.
نخست وزیر هند از سیاست و اظهارات ترامپ علیه کشورش خشمگین است و روابط دهلی با واشنگتن دستخوش تغییراتی شده که نماد آن عدم برگزاری نشست چهارگانه کواد است. مودی پس از هفت سال به پکن سفر کرد و در صدد است تا یخ روابط دهلی – پکن را آب کند. نخست‌وزیر هند، بر «خودمختاری استراتژیک» کشورش تأکید کرد، از فرصت‌های جدید و همسویی جدید با چین و روسیه سخن گفت و شعار «امنیت، همسویی و فرصت‌های جدید» را سر داد.
چین، هند و روسیه هر سه نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارند و جمعیت و جغرافیای عمده‌ای را در اختیار دارند. به لحاظ نظامی هم هر سه کشور مسلح به سلاح هسته‌ای محسوب می‌شوند. همسویی راهبردی این سه کشور با یکدیگر هر چند که دشوار است اما اگر به لحاظ تاکتیکی هم محقق شود، بر مناسبات جهانی و تحولات بین‌الملل تاثیر عمیقی خواهد داشت. با این وجود، نفس گرد هم آمدن این سه رهبر قدرتمند در چین و اظهارات همسویانه آنان در این مقطع مهم است.
عزم و فرصت بی‌پیشینه در نشست شانگهای
عزم و تمایل جدی اعضای شانگهای از جمله چین برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقتصادی و انرژی، جدیت برای امنیت منطقه‌ای، گسترش همکاری‌های فناورانه و اراده منسجم و بی‌سابقه‌ی قدرت‌های منطقه مانند چین، روسیه و ایران برای به چالش کشیدن هژمونی غرب با هدف ایجاد نظم عادلانه‌تر جهانی از جمله فرصت‌های بی‌سابقه است که اکنون فراروی سازمان شانگهای قرار گرفته است.
اختلافات تاریخی اعضا، رقابت دیرینۀ هند و چین و محدودیت‌های ساختاری سازمان، از جمله چالش‌هایی است که تاکنون باعث اصطکاک در سرعت عمل این سازمان اوراسیایی شده است.
افغانستان در آیینه نشست شانگهای
بیانیۀ نشست شانگهای دربارۀ حکومت طالبان
افغانستان که عضو ناظر سازمان شانگهای است، پس از به قدرت رسیدن طالبان در 1400 نتوانسته است کرسی این کشور را در این سازمان تصاحب کند. با این وجود، جایگاه این کشور در منطقه و تحولات آن سبب شده است که سازمان شانگهای و اعضای آن نگاه ویژه‌ای به این کشور داشته باشند. حکومت طالبان امسال در نشست شانگهای دعوت نشد و با آنکه حضور رسمی نداشت، اما موضوع افغانستان در بیانیه‌ها و مذاکرات غیرمستقیم لحاظ شد.
بیانیۀ نهایی نشست شانگهای بر ضرورت یک افغانستان مستقل، بی‌طرف، عاری از تروریسم و مواد مخدر و شکل‌گیری حکومت فراگیر با حضور نمایندگان تمام اقوام و مذاهب این کشور تأکید و تصریح داشت. این بیانیه انتظارات کشورهای اعضا را از حکومت طالبان در امر مبارزه با تروریسم و همکاری مرزی و امنیتی، ضرورت شکل‌گیری یک ساختار قانونمند و همچنین حکمرانی پاسخگو و فراگیر در افغانستان را مشخص و واضح ساخت.
فرصت‌ها و چالش‌ها فرا روی حکومت طالبان
اتصال به کریدورهای ترانزیتی و انرژی منطقه شانگهای از جمله ابتکار کمربند-راه، ترانس افغان، تاپی، کاسا هزار، استخراج و صادارات ذخایر معدنی افغانستان توسط چین و سایر اعضای شانگهای، امکان سرمایه‌گذاری خارجی کشورهای عضو این سازمان در افغانستان، امکان گسترش شناسایی توسط اعضای شانگهای از جمله فرصت‌هایی است که حکومت طالبان می‌تواند آن را در همسویی با سازمان شانگهای به دست آورد.
چگونگی مشروعیت سیاسی حکومت طالبان و عدم پذیرش بین‌المللی؛ نگرانی اعضای شانگهای از احتمال تهدیدهای امنیتی از خاک افغانستان، فقدان قانون اساسی و ابهام در ساختار و شیوه حکمرانی طالبان، عدم اطمینان از آیندۀ سرمایه گذاری در افغانستان و به طور خاص تضاد منافع بین بازیگران منطقه‌ای و غربی در افغانستان از جمله چالش‌هایی است که نوع روابط و جایگاه افغانستان را در منظومۀ سیاسی و اقتصادی شانگهای با ابهام روبرو می‌سازد.
انتظارات اعضای شانگهای از حکومت طالبان
همکاری عملی علیه تروریسم و افراطیت، ثبات امنیتی، حکومت فراگیر و کاهش قاچاق مواد مخدر خواست‌های اعلامی نشست شانگهای از حکومت طالبان است ولی خواست عملی و واقعی این سازمان از حکومت طالبان این است که زمینه حضور سیاسی و امنیتی دوبارۀ غرب و آمریکا در افغانستان میسر نشود.
الزام به حقوق بشر، مشارکت سیاسی شهروندان، دسترسی زنان به آموزش و کار، تضمین عدم پناه‌دادن به گروه‌های مخالف منافع آمریکا، از خواست‌های اعلامی آمریکا است ولی خواست عملی و واقعی آمریکا این است که حکومت طالبان در تعامل با منطقه و شرق به حدی جلو نرود که در قطب مخالف غرب و آمریکا طبقه بندی شود.
بی‌طرفی حکومت طالبان و راهبرد پیشنهادی
حکومت طالبان در معادلات جهانی و منطقه‌ای تاکنون سیاست بی‌طرفی را در پیش گرفته است و همزمان تلاش کرده است که سطح روابط خود را با تمام کشورها گسترش بدهد. برای کشورهای شبیه وضعیت فعلی افغانستان، اتخاذ سیاست بی‌طرفی مطلق، امری دشوار و پرهزینه است و این کشور توانایی آن را ندارند که همانند سیاست بی‌طرفی دوران ظاهر شاه عمل کند.
واقع‌گرایی حکم می‌کند، حکومت طالبان سیاست خارجی با گرایش به شرق را در پیش گیرد تا از فرصت‌های اقتصادی و امنیتی کشورهای عضو شانگهای استفاده کند. در عین حال، لازم است تا اقدامات حداقلی مد نظر غرب را برای کاهش فشار سیاسی و تحریم اقتصادی در پیش گیرد.
اقدامات پیشنهادی
توصیه می‌شود حکومت طالبان مجموعه‌ای از اقدامات را در دستور کار قرار دهد تا ضمن جلب نظر سازمان شانگهای، فشارهای بین‌المللی را علیه خود کاهش دهد.
نخستین اقدام که برای تمامی اعضای شانگهای و جامعه جهانی حائز اهمیت، همکاری صادقانه در مبارزه با تروریسم است. این همکاری نباید گزینشی باشد و نگرانی تمام کشورهای منطقه را برطرف کند.
دوم، ایجاد بستۀ حقوقی و اقتصادی شفاف برای سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های معادن و زیرساخت‌های افغانستان ضروری است تا اطمینان سرمایه‌گذاران فراهم شود.
سوم، اصلاحات اجتماعی از جمله بازگشایی مدارس دخترانه و صدور مجوز کار زنان در بخش‌های حیاتی، می‌تواند نشان‌دهندۀ تلاش طالبان برای حکمرانی مطلوب و پاسخگو در افغانستان باشد.
چهارم، مبارزه با مواد مخدر و برنامه‌های جایگزین معیشت با همکاری سازمان شانگهای و نهادهای بین‌المللی، بخش مهمی از اقدامات عملی برای ثبات و مشروعیت حکومت خواهد بود.
مطالب مرتبط
تشکیل دولت فراگیر؛ راهکار نشست شانگهای برای ثبات افغانستان
چالش‌ها و فرصت‌های افغانستان در مجموعه همکاری‌های منطقه‌ای
جمع‌بندی
نشست شانگهای نشان داد که این سازمان در حال تقویت جایگاه خود در نظم جهانی چندقطبی است. مهمترین پیام حضور رهبران مهم منطقه در نشست شانگهای 2025، اجتناب از سلطه‌گری آمریکا در ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی بود.
سیاست پل‌سازی طالبان میان شرق و غرب با گرایش عملی به سازمان شانگهای و اقدامات محدود شفاف برای غرب، بهترین مسیر واقع‌گرایانه برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و کاهش فشارهای بین‌المللی در نظم چند قطبی است.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
