بررسی تحولات افغانستان
ازبکستان به عنوان یکی از همسایه‌های شمالی افغانستان روابط و تعامل خاصی با افغانستان به‌خصوص گروه طالبان داشته است. ازبکستان در نیمه اول دهه ۱۹۹۰ میلادی برای تحصیل سهم ازبک‌ها در ساختار قدرت افغانستان از حزب جنبش به رهبری عبدالرشید دوستم در جنگ‌های داخلی افغانستان حمایت می‌کرد اما با ورود طالبان به عرصه نبرد و تسخیر بیش از ۹۰ درصد از خاک افغانستان توسط این گروه، رویکرد خود را به تدریج تغییر داد. در ابتدا این کشور به‌دلیل احتمال همکاری طالبان با گروه‌های اسلام‌گرای آسیای مرکزی به شدت احساس ناامنی می‌کرد و به همین دلیل ضمن بستن پل دوستی (تنها پل بر روی آمو دریا که افغانستان را به آسیای مرکزی وصل می‌کرد) شدیدترین حافظت مرزی را در طول مرزهای خود با افغانستان اعمال کرد تا آنجا که پس از مرز میان دو کره به دومین مرز محافظت شده جهان تبدیل شد.
ازبکستان و طالبان در دهه 90
به رغم آن که طالبان نیروهای ازبک‌تبار افغانی را درهم کوبیده بود، اما ازبکستان رویکردی عملگرایانه را در پیش گرفت و با طالبان راه خصومت را در پیش نگرفت. در جنگ میان طالبان و ائتلاف شمال که ازبک‌تبارها نیز در ترکیب آن حضور داشتند، تاشکند موضع بی‌طرفانه اتخاذ کرد و حتی برای حل مسالمت‌آمیز جنگ افغانستان در سال ۱۹۹۹ مبتکر گروه تماس ۶+۲ (شش کشور همسایه افغانستان + روسیه و ایالات متحده) شد. بیشتر از این در سال ۲۰۰۰ رئیس جمهور ازبکستان رسماً اعلام کرد که وی طالبان را تهدیدی برای کشورش ندانسته و انتظار دارد طالبان و نیروهای ائتلاف شمال یک دولت مشترک و ائتلافی تشکیل دهند. متعاقباً سفیر این کشور در اسلام‌آباد با نمایندگان طالبان دیدار داشت و طرفین در زمینه عدم مداخله در امور داخلی یک‌دیگر متعهد شدند.
ازبکستان در پسا 2001
در تحولات پسا 2001 و لشکرکشی آمریکا به افغانستان، با وجود این که ازبکستان در چند سال نخست تهاجم آمریکا؛ به ائتلاف آمریکا علیه طالبان پیوست و حتی دو پایگاه در اختیار نیروهای آمریکایی قرار داد اما دیری نگذشت که به سیاست بی‌طرفی خود در قبال طالبان بازگشت و همانند گذشته طرح جدیدی را در سال ۲۰۰۸ موسوم به گروه تماس ۶+۳ (شش کشور همسایه افغانستان به علاوه روسیه، آمریکا و ناتو) برای حل مسالمت‌آمیز بحران افغانستان ارائه کرد. بعداً این کشور برای میزبانی مذاکرات بین الافغانی اعلام آمادگی کرد و حتی در سال‌های پسین میزبان نمایندگان طالبان نیز بود.
ازبکستان و افغانستان پسا به قدرت رسیدن طالبان
پس از خروج آمریکا، سقوط جمهوریت و برگشت مجدد طالبان به قدرت، ازبکستان روابط سیاسی خود را در سطح دوفاکتو با حکومت طالبان برقرار ساخت و رو به توسعه نهاد. این توسعه روابط تا حدی پیش رفت که علاوه بر سفرهای مقامات دو کشور که تا سطح وزرای خارجه هم صورت گرفته است، ازبکستان در مجامع منطقه‌ای به طرفداری از حکومت طالبان می‌پردازد. در سطح اقتصادی نیز روابط این کشور با حکومت طالبان روبه افزایش می‌باشد. ارقام داد و ستد تجاری میان دو کشور در حد مطلوب و رو به توسعه است. همچنین بر اساس توافقات صورت گرفته، ازبکستان در پی احداث خط آهن موسوم به ترانس – افغان است که این کشور را با گذر از افغانستان به پاکستان وصل می‌کند.
چرایی رویکرد مثبت ازبکستان با حکومت طالبان
در خصوص چرایی رویکرد ازبکستان در قبال حکومت طالبان می‌توان دو دلیل عمده ارائه کرد. دلیل نخست که جنبه سیاسی – امنیتی دارد، این است که ازبکستان از همان ابتدا با اتخاذ رویکردی بی‌طرفانه نسبت به افغانستان به دنبال کاهش میزان آسیب‌پذیری خود از این کشور بود. این سیاست در قبال طالبان بیشتر قابل توجه است زیرا ازبکستان در حالی که با حکومت مرکزی افغانستان دارای روابط خوب بود، با مجاب کردن طالبان به این که با این گروه مشکلی ندارد، از این گروه تضمینات امنیتی برای عدم حمایت از گروه‌های اسلام‌گرای ازبک‌تبار دریافت کرد. دلیل دوم که جنبه اقتصادی دارد، این است که ازبکستان به افغانستان به عنوان فرصت اقتصادی هم به عنوان یک بازار مصرفی مناسب و هم معبری عالی برای اتصال به جنوب می‌نگرد.
