بررسی تحولات افغانستان
به دنبال یک سانحه هوایی دردناک ناشی از سقوط بالگرد، سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران و هیئت همراه وی از جمله حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه این کشور در حین انجام وظیفه به درجه شهادت نائل آمدند. با توجه به قانون اساسی ایران، به زودی انتخابات ریاست جمهوری در این کشور برگزار خواهد شد و فرد جدیدی سکان قوه مجریه این کشور را در دست خواهد گرفت. با توجه به این مسئله، تاثیر فقدان شهید رئیسی و وزیر خارجه وی شهید حسین امیرعبداللهیان بر سیاست خارجی ایران در حوزه افغانستان چه خواهد بود؟
حکومت طالبان در زمانی به قدرت رسید که شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان سکانداران حکومت و سیاست خارجی ایران بودند. هر دو شهید از زمان برپایی حکومت سرپرست افغانستان، در عمق تحولات افغانستان و روابط فی‌مابین ایران و افغانستان قرار داشتند و مبتنی بر این شناخت، سیاستگذاریهای ایران را در خصوص افغانستان مدیریت کردند. در یک نگاه تحلیلی باید گفت که این دو شهید، در سیاست ایران در قبال افغانستان نقش و جایگاه اساسی داشتند.
در این بین، علاوه بر نقش سایر مقامات ایرانی که در تماس مستقیم با مقامات حکومت طالبان قرار داشتند، باید به این نکته اذعان کرد که نقش شهید حسین امیرعبداللهیان به‌عنوان وزیر خارجه ایران در چگونگی تعامل ایران با طالبان به‌شدت اثرگذار بود. بدون یک نگاه جانبدارانه، می‌توان اذعان کرد شهید امیرعبداللهیان در مدت تقربیاً سه سال که از عمر حکومت طالبان می‌گذرد، درایت سیاسی و کاردانی خود را در حوزه افغانستان نشان داد.
هر چند که سیاست‌گذاری ایران در حوزه سیاست خارجی پیچیده است، اما وزارت خارجه و شخص وزیر خارجه، چه به عنوان سیاستگذار و چه مجری، جایگاه ویژه و اثرگذاری در سیاست خارجی ایران دارد و از همین منظر، نقش شهید امیرعبداللهیان به عنوان سکاندار سیاست خارجی ایران در حوزه افغانستان قابل تامل و بررسی است. علم سیاست نیز نقش فرد در یک سیستم را حائز اهمیت می‌داند.
شهید امیرعبداللهیان ذیل سیاست منطقه‌گرایی ایران، به نقش افغانستان به عنوان یکی از کانون‌های بحران در انسجام منطقه‌ای به درستی آگاه بود و مبتنی بر آن در خصوص تعامل مشترک کشورهای منطقه با افغانستان تحت اداره طالبان و جستجوی را‌ه‌های بنیادی برای ادغام افغانستان در منطقه حرکت کرد. فرامنطقه‌گرایی افغانستان در 2 دهه اخیر علاوه بر ایجاد چالش برای این کشور، کشورهای منطقه را نیز در معرض تهدید قرار داده بود. به همین دلیل بسیاری از کشورهای همسایه از جمله جمهوری اسلامی ایران در تلاش هستند تا افغانستان جدید را به سوی منطقه‌گرایی سوق دهند که تلاش‌های مدبرانه شهید امیرعبداللهیان در این امر قابل ستایش است. در نتیجه این مساعی، اکنون افغانستان در ریل ادغام در منطقه قرار گرفته است.
سیاست همسایگی از راهبردهای اصلی دولت رئیسی بود که وزارت خارجه و شخص امیرعبداللهیان نقش محوری را در این سیاست ایفا می‌کرد. با دید واقع‌بینانه و منصفانه می‌توان گفت که در این مدت کوتاه، این سیاست ثمرات مثبتی داشته است. در قبال افغانستان نیز این سیاست با اقبال از سوی حکومت طالبان مواجه شد که سیاستگذاریهای کلان این حکومت در رابطه با ایران دلالت بر تکیه این همسایه به ایران دارد. هنوز زود است که درباره موفقیت اهداف ایران در زمینه سیاست همسایگی با افغانستان نظر داد اما اقبال حکومت طالبان به سوی ایران و تلاش برای رفع برخی چالش‌ها چشم انداز مثبتی را ارائه می‌دهد.
تحت مدیریت شهید امیرعبداللهیان، بین دستگاه سیاست خارجی ایران و سایر نهادهای اثرگذار ایران در حوزه افغانستان هماهنگی و یکسانی به وجود آمد. در زمان تعیین نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان این شائبه به وجود آمد که شاید بین این مقام اجرایی و وزارت خارجه اختلافاتی به وجود آید اما برآیند کار پس از سه سال نشان می‌دهد که شهید امیرعبداللهیان با مدیریت توانست کارنامه و چهره مثبتی را از دستگاه سیاست خارجی ایران ارائه کند. در نتیجه این تلاش‌ها، امروز ایران به نقش دیرینه خود یعنی یکی از کشورهای اثرگذار و محوری در حوزه افغانستان بازگشته است.
با توجه به نکات ذکر شده، فقدان شهید حسین امیرعبداللهیان می‌تواند در سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان اثرگذار باشد. باید دید پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران، چه کسی و با چه دیدگاهی در راس قوه مجریه ایران قرار خواهد گرفت و مهمتر از آن، وزیر امور خارجه بعدی چه دیدگاهی در قبال افغانستان خواهد داشت. هر چند که سیاست خارجی کلان ایران در قبال افغانستان و حکومت طالبان دچار دگرگون نخواهد شد اما چناچه ذکر شد، نقش فرد در سیستم اثرگذار است.
در مجموع، اوضاع افغانستان در شرایط کنونی بسیار حساس است و این حساسیت را شهیدان رئیسی و امیرعبداللهیان به خوبی درک کرده بودند و مبتنی بر این درک، سیاست‌های سنجیده‌ای را اعمال کردند. فارغ از احساسات و هیاهوی رسانه‌ها، سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور و حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر خارجه ایران کارنامه مثبتی از خود در بسیاری از حوزه‌های سیاست خارجی ایران از جمله در افغانستان به یادگار گذاشتند.
