بررسی تحولات افغانستان
بیش از 2 سال از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان می‌گذرد. علاوه بر مردم افغانستان که با نگرانی اوضاع را نظاره‌گر هستند، ناظران زیادی نیز اوضاع این کشور را رصد می‌کنند تا عملکرد حکومت طالبان را بررسی کنند. با بررسی این عملکرد، می‌توان سیاست داخلی و خارجی این حکومت و مسیر حرکت آن را بررسی کرد و با توجه به این بررسی‌ها، ترسیمی از چشم‌انداز حکومت طالبان را به دست آورد. با این مقدمه، این یادداشت در پی پاسخ به این سئوال است که کارنامه حکومت طالبان در سال 1402 چگونه بوده است؟ و نگاه کوتاهی به عملکرد حکومت طالبان در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و روابط خارجی در سال گذشته دارد.
کارنامه سیاسی
در حوزه سیاسی حکومت طالبان همانند سال گذشته تغییرات چندانی به خود ندید. با این که رهبران طالبان نوع نظام را «امارت اسلامی» عنوان کرده‌اند اما برای تعریف و مبنا سازی آن از طریق قانون اساسی که انتظار می‌رفت در سال 1402 گامی برداشته شود، اقدامی نکردند. در فقدان قانون اساسی نهادهای دولتی بدون پشتیبانی و تعریف قانونی، همچنان توسط افراد سرپرست اداره شد. همچنین طالبان برای تشکیل حکومت فراگیر در سال 1402 اقدامی نکرد و علی‌رغم این که تشکیل حکومت فراگیر یا همه‌شمول از پیش‌شرط‌های اصلی جامعه جهانی برای به رسمیت شناختن حکومت افغانستان عنوان شده است اما حکومت طالبان به این درخواست توجهی نکرد.
کارنامه حکومت‌داری
برعکس عملکرد پرنقیصه و نارسای حکومت طالبان در حوزه سیاسی، طالبان در سال گذشته در زمینه حکومت‌داری و ارائه خدمات، عملکرد بهتری داشت. طی سال 1402، ادارات دولتی انسجام بهتری به خود گرفت و بهبود کارکرد داشت. در زمینه جذب دوباره افراد متخصص در بدنه ادارات، تلاش‌هایی صورت گرفت و در تقرر افراد، اصل شایسته‌سالاری از طریق رقابت آزاد بیشتر از قبل لحاظ شد. کنترل بر مأموران برای ارائه خدمات سریع و درست و تقریباً عاری از فساد اداری نیز طی سال 1402 ملموس بود. با وجود مشکلات فراوان در زمینه ارائه خدمات صحی/بهداشتی اما در زمینه زیبایی‌سازی شهری، ترمیم و ساخت و ساز جاده‌های داخل شهری و شاهراه‌های مواصلاتی، رسیدگی به معتادان، جمع‌آوری و تخصیص حقوق/معاش برای گداها و کودکان خیابانی، و نظافت شهری اقدامات درخور ستایشی انجام شد.
کارنامه امنیتی
در حوزه امنیتی حکومت طالبان نه‌تنها موضع سال قبل را همچنان حفظ کرد بلکه با پیشرفت‌هایی نیز توأم بود. تفکیک وظایف بین نیروهای سه‌گانه وزارت کشور/داخله، وزارت دفاع و اداره اطلاعات/استخبارات صورت گرفت. همچنین در سال 1402 حکومت تلاش بیشتری برای جذب افراد غیر طالبان در مراکز آموزشی نظامی انجام داد. علاوه بر این‌ها، در راستای جهت دهی جنگجویان طالبان و توجیه آنان برای رفتار سازمانی اقدامات موثری صورت گرفت. به عنوان نمونه تمام کادر وزارت‌های کشور/داخله و دفاع وادار شدند که با یونیفرم رسمی در دفاتر و مراکز نظامی حضور داشته باشند.
عملکرد حکومت طالبان در مقابله با چالش‌های امنیتی قابل بحث و بررسی است. بر اساس گزارش سازمان ملل، مخالفان مسلح در افغانستان از جمله گروه تروریستی داعش نتوانسته‌اند چالشی برای مناطق تحت کنترل حکومت طالبان ایجاد کنند. در این بین حملات داعش کاهش یافته است اما نمی‌توان کیفی شدن آن را انکار کرد. حملات جبهه‌های مقاومت علیه حکومت طالبان نه به لحاظ کمی و به کیفی، در سال 1402 رشدی نداشت که در کنار ضعف عملکردی این جبهه‌ها، ناشی از عملکرد حکومت طالبان نیز بوده است.
کارنامه اقتصاد
کارنامه حکومت طالبان در حوزه اقتصاد با نقاط مثبت و ضعف همراه بود. در سال 1402، حکومت طالبان اهتمام ویژه‌ای در حوزه اقتصاد داشت. در این سال، جمع‌آوری مالیات به ویژه از گمرک‌ها با جدیت بیشتری دنبال شد، علاوه بر تکمیل فاز اول کانال قوش تپه، پروژه‌های توسعه‌ای بیشتری به‌بهره‌برداری رسید؛ تونل سالنگ به‌عنوان مهم‌ترین گذرگاه بین شمال و جنوب افغانستان، به طور اساسی بازسازی شد و قراردادهای بزرگ اقتصادی مانند قرارداد ۶.۵ میلیارد دلاری در زمینه استخراج معادن با شرکت‌های داخلی و خارجی امضاء شد. در سال 1402، نرخ واحد پول ثبات خود را در مقابل ارزهای خارجی حفظ کرد و در مقابل دلار تا مرز یک دلار ۶۵ افغانی هم رسید که در شش سال گذشته بی‌سابقه بود. نهایتاً صادرات افغانستان در سال ۱۴۰۲ هم با اندکی کاهش نسبت به سال قبل قابل توجه بود.
با این وجود، فقر به عنوان یک چالش جدی در این کشور، زندگی همه افغان‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. طبق گزارش مراجع بین‌المللی، نیمی از جمعیت افغانستان در فقر زندگی می‌کنند و 15 میلیون نفر با ناامنی غذایی مواجه هستند. چالش‌های اقتصادی، خانواده‌ها را ناگزیر ساخته زنان و کودکان نیز برای امرار معاش کار کنند. از سوی دیگر، نبود فرصت‌های شغلی کافی، سبب شده است که بیکاری افزایش یابد. اخراج و بازگشت پناهجویان افغان در سال 1402 بر نرخ بیکاری افزود و سبب تشدید مشکلات اقتصادی در این کشور شد.
کارنامه سیاست خارجی
در حوزه سیاست خارجی حکومت طالبان سیاست خارجی بی‌طرفانه و اقتصاد محور را دنبال کرد. با وجود آن که حکومت طالبان در منازعات منطقه‌ای و جهانی موضع بی‌طرفی را حفظ کرد اما در مقابل تجاوز رژیم صهیونیستی به غزه اعلامیه‌های تندی صادر کرد و در کنار مردم فلسطین قرار گرفت. در حوزه روابط خارجی دو نوع ارزیابی از حکومت طالبان می‌توان ارائه کرد. در ارزیابی اول روابط خارجی حکومت طالبان پیشرفت چندانی را شاهد نبوده و قادر به کسب شناسایی رسمی از سوی کشورها و مجامع بین‌المللی نشد؛ اما در ارزیابی دیگری، حکومت طالبان توانست روابط دفاکتو در سطح منطقه را وضعیت بهتری بخشد تا جایی که رئیس جمهور چین استوارنامه سفیر طالبان را رسماً پذیرفت. همچنین سفرهای دیپلماتیک بین مقامات طالبان و برخی از کشورهای منطقه قابل توجه بود و ملا برادر معاون اقتصادی نخست وزیر حکومت طالبان به 2 کشور منطقه یعنی ترکیه و ایران سفر کرد و مذاکرات و توافق‌هایی در زمینه اقتصاد صورت گرفت.
در مجموع، با وجود دستاوردها و موفقیت‌های حکومت طالبان در حوزه‌های ذکر شده در سال 1402، اما به لحاظ سیاسی این حکومت پیشرفت چندانی نداشت چرا که در زمینه تأمین حقوق شهروندان به خصوص تحصیل و کار زنان تحرک مثتبی نداشت. مادامی که حکومت طالبان در دو زمینه فوق نتواند گام‌های مثبتی بردارد، سایر دستاوردهای آن همچنان تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.
