سنت‌های مردم افغانستان در عید فطر

بررسی تحولات افغانستان

عید فطر عید اول مردم افغانستان است. هر چند که عید نوروز و عید قربان هم در افغانستان با شکوه خاصی تجلیل می‌شوند اما تجلیل از عید فطر در افغانستان قابل قیاس با اعیاد دیگر نیست.

شاید یکی از دلایل متفاوت‌ بودن عید فطر، برگزاری این جشن پس از یک ماه روزه‌داری است اما به هر حال در این جشن 3 روزه، مجموعه‌ای از رسومات فرهنگی و دینی را می‌توان ملاحظه کرد که شکوه خاصی به آن می‌بخشد. عید فطر را باید در بین مردم افغانستان بود تا زیبایی‌های آن را تجربه کرد. این متن تلاش می‌کند تا برخی از جلوه‌ها و سنت‌های مرتبط با این عید را به خوانندگان منتقل کند.

خانه‌تکانی
روزها قبل از فرا رسیدن عید فطر، زنان افغان شروع به خانه‌تکانی می‌کنند. با توجه به این که در این عید تقریبا تمام اقوام، بستگان و همسایگان به دید و بازدید می‌پردازند، لذا زنان تمیزی و آراستگی خانه‌ را در اولویت کارهای قبل از عید قرار می‌دهند. اتاق پذیرایی معمولا در این عید، رنگ و نوای جدیدی به خود می‌گیرد از نقاشی گرفته تا تعویض پرده و تهیه تشک‌های جدید.

خرید عید
از دیگر اقدامات قبل از عید، خرید لباس و وسایل پذیرایی است. این بخش برای اغلب مردم جذاب است و به همین دلیل روزها قبل از عید فطر، بازارها در افغانستان مزدحم می‌شوند. از جمله خریدها، خرید لباس یا خرید پارچه و دادن آن به خیاط است که معمولا دومی بیشتر طرفدار دارد. اولویت خرید لباس همیشه با کودکان و زنان است و اگر بودجه کفایت کرد، مردان مستحق خرید لباس می‌شوند.

خرید مهم دیگر، خریدن خوراکی‌های عید است که بسته به بودجه خانواده‌ها متفاوت است اما تلاش همه بر این است که با همان توان مالی خود، تا حد ممکن سفره پذیرایی را رنگین جلوه دهند. به همین دلیل انواع تنقلات، میوه اعم از تر و خشک و همچنین شیرینی برای پذیرایی از مهمانان خریداری می‌شود.

سفره آرایی
در افغانستان رسم است که در اتاق پذیرایی، سفره بزرگی پهن می‌شود و بر روی این سفر، انواع خوراکی‌ها و وسایل پذیرایی چیده می‌شود. مهمانان بعد از ورود به دور سفر نشسته و ضمن گفتگو، از مواد چیده شده بر روی سفره تناول می‌کنند. این سفره در طول 3 روز جشن عید فطر، پهن است. لذا یکی از مهمترین کارهای عید برای زنان، چیدن سفره است.

بر روی این سفره معمولا تنقلات شامل بادام، توت خشک، کشمش، نخود (معمولی و رنگی)، سیمیان (نوعی خوراکی از آرد نخود که به شکل رشته‌ای ساخته می‌شود)، انواع شکلات، شیرینی (معمولا شیرینی خشک که از آرد نخود ساخته می‌شود)، گوش فیل (شیرینی مخصوصی که زنان در خانه می‌پزند)، چای و میوه فصل چیده می‌شود.

حنا کردن
یکی از رسوم زیبای عید فطر، حنا کردن دستان است. بدین منظور، زنان و دختران یک یا دو روز قبل از عید به مدت یک شب حنا بر دستان خود می‌گذارند تا رنگ کافی بگیرد. یکی از رقابت‌ها در عید، میزان سرخی حنای دستان است. دستان حنا شده از زیبایی‌های این عید است.

حضور در نماز عید
حضور در نماز عید برای مردم افغانستان نه تنها یک وظیفه دینی تلقی نمی‌شود بلکه بخشی از شور و حال عید فطر است. به همین دلیل نمازهای عید فطر افغانستان، شلوغ و حس و حال دیگری دارد. نماز عید فطر اولین جای دید و بازدید عید است و بغل‌کَشی و تبریکات از مساجد و عیدگاه‌ها آغاز می‌شود.

پوشیدن لباس نو
از رسومات رایج مردم افغانستان در اعیاد به ویژه عید فطر، پوشیدن لباس‌های جدید است. در این عید، اغلب تمایل دارند که لباس سنتی افغانی بپوشند؛ مردان پیراهن و تنبان و زنان، لباس‌های رنگی با نقش و نگارهای چشم‌نواز می‌پوشند.

برخی لباس‌های تازه را به منزله شروع زندگی تازه‌ای پس از یک ماه طاعت و بندگی می‌دانند و به همین دلیل اعتقاد مصممی به پوشیدن لباس نو دارند اما در مجموع سنت پوشیدن لباس نو در عید فطر بین تمام افغان‌ها رایج است.

دیدار و بازدید
پس از نماز عید، دید و بازدید شروع می‌شود. شروع دید و بازدید از منزل بزرگان است و معمولا فرزندان همراه با خانواده‌های خود، نهار روز اول را در منزل پدری صرف می‌کنند. بعد از بزرگان، رفت و آمد به خانه‌های دیگر فامیل، اقارب و همسایگان شروع می‌شود.
به رغم تمام تحولاتی که در افغانستان رخ داده است، رسم دید و بازدید کماکان وجود دارد و حتی دوستان در این عید فطر به دیدار یکدیگر می‌روند و پیوندهای اجتماعی در افغانستان همانند دهه‌های قبل به قوت خود باقی است.

عیدی دادن بزرگان
از سنت‌های به جا مانده در افغانستان، عیدی بزرگان به کوچک‌ترها است. هر چند که این سنت مختص عید فطر نیست اما در این عید، عیدی دادن بیشتر مرسوم است. معمولا پدر هر خانواده به اعضای خانواده خود عیدی می‌دهد و علاوه بر آن، صاحب‌خانه هم به مهمانان کوچک عیدی می‌دهد.
از جمله رقابت‌های کودکان در این عید، رقابت بر سر میزان پول جمع‌شده است.

سخن پایانی
عید فطر در افغانستان ترکیبی از سنت‌های دینی، فرهنگی و بومی است که در تقویت روحیه شادی و درهم‌تنیدگی اجتماعی نقش ملموسی دارد و شاید به همین دلیل محبوبیت خاصی بین افغان‌ها دارد. از خانه تکانی تا نماز عید و از دید و بازدید تا صرف نهاد عید کنار بزرگ خانواده، هر یک در ساخت فضای زیبای عید فطر افغانستان نقش دارند.
عید فطر در افغانستان، فرصتی برای آرامش روح و روان از روزمرگی‌های جاری و ساری در این کشور است. زیبایی‌های عید فطر را باید در بین افغان‌ها بود و درک کرد و شاید این نوشتار نتواند روح زیبایی عید فطر را به خواننده منتقل کند.