بررسی تحولات افغانستان
از اواخر قرن بیستم، صنعت گردشگری به‌عنوان پدیده‌ای مهم و رو به رشد مطرح شد و در قرن بیست‌ویکم با شتاب بیشتری گسترش یافت. امروزه گردشگری نقش پررنگی در اقتصاد کشورهای مختلف ایفا می‌کند و به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، سهم مهمی در بهبود ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد. با این حال، چنانچه این رشد بدون برنامه‌ریزی و توجه به اصولی پایدار ادامه یابد، می‌تواند پیامدهای نامطلوبی برای منابع به‌دنبال داشته باشد و در نهایت از جذابیت مقصدهای گردشگری کاسته و به تخریب محیط‌زیست و آسیب به جوامع محلی منجر شود.
با وجود جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی غنی و میراث تاریخی افغانستان، آمارهای مرتبط با درآمد و ورود گردشگران بین‌المللی نشان می‌دهد که این کشور هنوز نتوانسته از این ظرفیت بهره‌برداری کند. هر چند پس از بازگشت مجدد طالبان، سفر گردشگران خارجی به افغانستان رشد زیادی داشته است که اصلی‌ترین عامل آن امنیت نسبی است اما همچنان این کشور در مقایسه با میانگین‌های جهانی و منطقه‌ای، سهم بسیار اندکی در صنعت گردشگری دارد.
افغانستان با پیشینه تاریخی، فرهنگ غنی و مناظر طبیعی چشم‌نواز، دهه‌ها از درگیری‌های داخلی، اشغالگری و ناامنی آسیب دیده است اما تمام عناصری را که می‌تواند به توسعه صنعت گردشگری بیانجامد را داراست. احتمالا به‌دلیل سابقه درگیری‌های این کشور و تصویر ذهنی موجود، انتظار زیادی برای اهداف تفریحی در افغانستان وجود نداشته باشد؛ اما واقعیت چیز دیگری است. افغانستان در گذشته مقصد محبوبی برای گردشگران خارجی بوده و جهانگردان مشهوری همچون مارکوپولو از این کشور بازدید کرده‌اند.
با این وجود عدم ثبات و شرایط ویژه چند دهه اخیر، تأثیرات شدیدی بر صنعت گردشگری گذاشته و چالش‌های گوناگونی در این حوزه وجود دارد از جمله امنیت کامل و نظم اجتماعی، مدیریت مؤثر منابع طبیعی و تاریخی، توسعه زیرساخت‌ها و تبلیغات گردشگری مسائلی هستند که برای تبدیل شدن افغانستان به مقصدی محبوب در صنعت گردشگری باید مورد توجه قرار گیرند.
تاریخچه
وضعیت صنعت گردشگری در افغانستان تاریخی پر فراز و نشیب دارد. در چند دهه گذشته، این کشور با جاذبه‌های فراوان فرهنگی، تاریخی و طبیعی خود توانسته بود توجه گردشگران را جلب کند. بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰، افغانستان به دلیل ثبات سیاسی نسبی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، به یکی از مقاصد محبوب گردشگران غربی تبدیل شد. در این دوره، هتل‌ها، رستوران‌ها و شرکت‌های گردشگری متعددی در شهرهایی چون کابل، بامیان و هرات شکل گرفت. همچنین، تورهای باستان‌شناسی در مناطق تاریخی و به میزان محدودتر، اسکی در مناطق کوهستانی، محبوبیت یافت.
علاوه بر این، افغانستان به‌عنوان یکی از ایستگاه‌های مسیر معروف «هیپی تریل» (Hippie Trail) نیز شناخته می‌شد. این مسیر از اروپا آغاز می‌شد، از ایران و افغانستان عبور می‌کرد و به هند و تایلند می‌رسید. هیپی‌ها گروهی از جوانان غربی با رفتارها و باورهای خاص بودند که در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ سفرهای گسترده‌ای به افغانستان داشتند. با این حال، این مسیر پس از کودتای ۷ سپتامبر ۱۹۷۸ در افغانستان متوقف شد.
افغانستان نمونه‌ای از کشورهایی است که شهرهای آن ظرفیت بالایی برای رشد و توسعه صنعت گردشگری دارند و دارای جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی کهن هستند. شهرهایی چون بلخ، مزارشریف، بامیان، هرات، کابل و قندهار از شهرهای مهم تاریخی به‌شمار می‌روند و دارای تنوع اقلیمی و جغرافیایی بالایی هستند: مجسمه‌های تخریب‌شده بودای بامیان و شهر باستانی غلغله اهمیت فرهنگی و معنوی ویژه‌ای دارند. هرات با مسجد جامع بزرگ، مناره‌های تاریخی و مدرسه گوهرشاد، نگین فرهنگ و هنر دوره تیموری است. بلخ با آرامگاه خواجه ابونصر پارسا و مناره‌های زادیان، روح تاریخ را در خود حفظ کرده است و مسجد کبود این ولایت از زیباترین جلوه‌های معماری اسلامی در منطقه به شمار می‌رود. کابل با موزه ملی افغانستان، قصر تاریخی دارالامان و آرامگاه تیمورشاه درانی بخشی از تاریخ سیاسی و فرهنگی افغانستان را بازتاب می‌دهند.
از دیگر جاذبه‌های دیدنی می‌توان به بند امیر ولایت بامیان، طبیعت بکر نورستان و دره پنجشیر، اشاره کرد. شهر غزنی با مناره‌های باستانی، آرامگاه سلطان محمود غزنوی و آثار اسلامی قرون وسطی، جایگاهی ویژه در تاریخ تمدن اسلامی دارد.
همچنین، موسیقی محلی، صنایع دستی چون قالی‌بافی، گلیم و ظروف سفالی، نمادهای فرهنگی مردم افغانستان هستند. داشتن پیشینه‌ای چند هزار ساله، شهرهایی که پایتخت حکومت‌های مقتدر بوده‌اند و جایگاه علم، ادبیات و هنر در شرق را داشته‌اند، پتانسیل‌های کلانی برای تبدیل افغانستان به مقصد گردشگران خارجی است.
نقش صنعت گردشگری در توسعه افغانستان
رشد اقتصادی
گردشگری که یکی از بزرگ‌ترین صنایع جهان محسوب می‌شود، می‌تواند تأثیر چشمگیری بر تولید ناخالص داخلی افغانستان بگذارد و درآمدهای مالیاتی دولت را افزایش دهد. همچنین، ارز خارجی به‌دست‌آمده از گردشگری می‌تواند در بخش‌های مختلف سرمایه‌گذاری شده و به رشد اقتصادی بیشتر این کشور کمک کند. این صنعت با بخش‌های گوناگون اقتصادی همچون حمل‌ونقل، اقامت، غذا، انرژی، فرهنگ، هنر و کسب‌وکارهای کوچک در ارتباط است که به رشد اقتصادی فراگیر منجر خواهد شد.
تقویت تجارت بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی
رابطه بین صنعت گردشگردی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی ارتباطی دوسویه و پویا است که می‌تواند تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل‌توجهی بر یک کشور داشته باشد. صنعت گردشگری می‌تواند به‌عنوان یک کاتالیزور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی عمل کند. رشد این صنعت نیاز به زیرساخت‌هایی مانند هتل، رستوران و سیستم‌های حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد که این محرک قوی برای ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی خواهد بود. همچنین در صورت تامین امنیت و مدیریت صحیح این صنعت، گردشگردان می‌تواند تصویر مثبتی از این کشور به جهانیان منتقل کنند که در معرفی افغانستان و ایجاد اعتماد به سرمایه‌گذاران خارجی نقش دارد.
بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد اشتغال
توسعه گردشگری می‌تواند به بهبود زیرساخت‌های افغانستان از جمله حمل و نقل، اقامتی و پذیرایی، خدمات عمومی، اداری و امنیتی و فرهنگی و تفریحی منجر شود که این بهبودها برای جامعه محلی نیز سودمند می‌باشد.
صنعت گردشگری پتانسیل ایجاد میلیون‌ها شغل معنادار و اثرگذار را در افغانستان دارد که می‌تواند برای جوانان، اقلیت‌های قومی، زنان و گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده فرصت‌ساز باشد. این اشتغال‌زایی می‌تواند به کاهش فقر و بهبود شرایط اقتصادی در مناطق مختلف کشور کمک کند.
ارتقای مناطق شهری و روستایی
صنعت گردشگری می‌تواند رقابت‌پذیری را در شهرها تقویت کرده و افراد را به سرمایه‌گذاری در توسعه مناطق شهری تشویق کند. این اقدامات می‌تواند به بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان منجر شود. از طرفی توسعه گردشگری روستایی نیز می‌تواند تنوع اقتصادی را در روستاها افزایش دهد، برای اقشار مختلف جامعه فرصت شغلی ایجاد کند و به حفظ بناهای تاریخی و میراث فرهنگی در مناطق روستایی کمک نماید.
حمایت از صنایع‌دستی
با توسعه صنعت گردشگری، هنرمندان و صنعت‌گران می‌توانند با فروش محصولات خود به گردشگران کسب درآمد کنند. در افغانستان که به دلیل کمبود آب و عدم کشاورزی مدرن، مردم با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، این صنعت فرصتی مناسب است که تا مردم محلی با اندکی آموزش بتوانند محصولات صنایع دستی خود را به گردشگران عرضه کنند. این صنعت می‌تواند به رشد صنایع‌دستی، معرفی فرهنگ افغانستان و تقویت اقتصاد محلی کمک نماید.
ترویج و تبادل فرهنگی
زمانی که گردشگران به افغانستان سفر می‌کنند، این تعامل دوسویه میان فرهنگ‌ها، زمینه‌ساز درک متقابل و کاهش تعصبات فرهنگی می‌شود. همچنین، چنین تبادلی می‌تواند به شکل‌گیری همکاری‌های بین‌فرهنگی منجر شود و در بلندمدت به تقویت هویت ملی، حفظ و احیای میراث فرهنگی و همچنین بهبود تصویر جهانی افغانستان در اذهان عمومی جهان کمک نماید.
مطلب مرتبط:
شهر غلغله؛ یادگاری از دوران کهن در قلب افغانستان
جمع‌بندی
صنعت گردشگری می‌تواند به‌عنوان یکی از محرک‌های کلیدی رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی در افغانستان ایفای نقش کند. ورود گردشگران به افغانستان، موجب رونق بخش‌هایی نظیر مهمان‌داری، حمل‌ونقل، صنایع‌دستی و خدمات می‌شود و فرصت‌های اشتغال و درآمدزایی را افزایش می‌دهد. این فرآیند در نهایت به کاهش فقر و بهبود سطح معیشت جوامع محلی منجر خواهد شد.
با این حال، بهره‌برداری مؤثر از این ظرفیت مستلزم سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌های گردشگری، از جمله جاده‌ها، فرودگاه‌ها، اقامتگاه‌ها و سایر امکانات رفاهی است تا تجربه‌ای مثبت، ایمن و مطلوب برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم شود.
علاوه بر توسعه فیزیکی، آموزش نیروی انسانی متخصص، ارتقاء کیفیت خدمات و پایبندی به استانداردهای بین‌المللی نیز از الزامات اساسی در مسیر توسعه این صنعت است. در همین راستا، توجه به انواع مختلف گردشگری، به‌ویژه گردشگری داخلی و مذهبی، می‌تواند ضمن تقویت هویت فرهنگی و انسجام اجتماعی، به رونق اقتصادی در مناطق مختلف افغانستان بینجامد.
تأمین امنیت، حفظ ثبات اجتماعی، و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی از مهم‌ترین پیش‌شرط‌های توسعه پایدار گردشگری در افغانستان به‌شمار می‌روند. در کنار آن، اجرای سیاست‌های حمایتی، بازاریابی هدفمند، و ترویج تبادلات فرهنگی میان گردشگران و جوامع محلی می‌تواند به بهبود و افزایش جذابیت آن به‌عنوان مقصد گردشگری کمک نماید اما در شرایط فعلی امنیت ناپایدار و عدم رسمیت حکومت طالبان از سوی جامعه جهانی، سرمایه‌گذاران و گردشگران را به‌شدت محتاط کرده است. با این وجود سفرگردشگران خارجی به افغانستان نشان می‌دهد که جمع زیادی از گردشگران بین‌المللی مشتاق سفر به این کشور و بازدید از آن هستند. این سفرها دلالت بر آن دارد که افغانستان مستعد احیای صنعت گردشگری است.
در مجموع، با اتخاذ رویکردی جامع و پایدار، همکاری میان نهادهای دولتی، بخش خصوصی و جوامع محلی و بهره‌گیری هوشمندانه از منابع موجود، افغانستان می‌تواند مسیر توسعه‌ای متوازن و پایدار را از طریق صنعت گردشگری طی کند.
