بررسی تحولات افغانستان
پیش از این روز معلم در افغانستان هر ساله سوم خرداد/ جوزا تجلیل می‌شد اما در سال 1390 وزارت آموزش و پرورش افغانستان اعلام کرد که پس از این، سیزدهم مهر/ میزان برابر با پنجم اکتبر به عنوان روز معلم تجلیل خواهد شد. طبق اعلام سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل یونسکو پنجم اکتبر روز جهانی معلم است.
هر چند مقام و جایگاه معلم در نزد همه ملل و فرهنگ‌ها رفیع و ارزشمند است اما کشورهای جهان بر اساس یک رویداد تاریخی یا تقویم ملی خود روز معلم را گرامی می‌دارند. حکومت طالبان پس از تسلط بر افغانستان، تا سال 1402 طبق تقویم آموزشی افغانستان، سیزدهم میزان/مهر را به عنوان روز معلم گرامی داشته است.
«الاماره» سایت رسمی حکومت طالبان که تمام بیانیه‌ها و احکام رسمی حکومی در آن منتشر می‌شود، سال گذشته سیزدهم میزان/ مهر، بیانیه رسمی در تجلیل از روز معلم در این سایت منتشر کرد که تا هنوز موجود است.
امسال پس از توشیح قانون امر به معروف و نهی از منکر، وزارت به امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان تجلیل از روز معلم را ممنوع اعلام کرده است. این وزارت طی نامه‌ای به ملا هبت‌الله آخوندزاده استدلال کرده است که تجلیل از روز معلم به دلیل تشابه با رفتار کفار، حرام و ممنوع است. ملا هبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان نیز در یک پاسخ مکتوب، این برداشت فقهی وزارت امر به معروف را تأیید کرده و به تطبیق آن در افغانستان حکم داده است. برمبنای این حکم فقهی، وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان، هرگونه تجلیل از روز معلم را در تمام مدارس افغانستان ممنوع و کرده است.
ممنوعیت تجلیل از روز معلم بر اساس استدلال فقهی توسط حکومت طالبان، باعث تأملات فقیهانه و ابراز نظر مختلف در خصوص مسائل مستحدثه در میان علما و نخبگان جامعه افغان شده است. در این موضوع مشخص، دست کم سه نوع قرائت در افکار عمومی افغانستان مطرح شده است:
در قرائت اول، هر آنچه که شریعت درباره جواز آن، نص صریح ندارد، مخالف شریعت و بدعت در دین به حساب می‌آید. این نوع رویکرد دینی، در مواجهه با مسائل مستحدثه، اصل را بر عدم اباحه می‌داند و در قرائت از گزاره‌های کلی شریعت نیز تابع تفسیر مضیق است. این قرائت، جواز شریعت درباره تجلیل از ایام و مناسبت‌ها را محدود بر موارد مشخص می‌داند که نص صریحی در شریعت دارند. با این نگاه، در نزد طرفداران این نوع قرائت دینی، تجلیل از روز معلم در شریعت اسلام، اساس و جواز ندارد.
در قرائت دوم، اصل بر اباحت است مگر آن که شرع به صورت صریح حکم بر حرمت آن کرده باشد. با این رویکرد، هر آنچه که در عصر و زمان شارع پیشینه نداشته باشد به عنوان موضوع مستحدثه و امروزی، مربوط به منطقة الفراغ است که از حکم عقل به عنوان یکی از منابع صدور احکام دینی، تبعیت می‌کند. با این نگاه، تجلیل از روز معلم به عنوان یک مسئله امروزی، در مطابقت با حکم عقل و سیره عقلا است و یک عمل مجاز و نیکو به حساب می‌آید.
در قرائت سوم، رفتارهای اجتماعی کاملا تابع ذوق سلیم است و هرآنچه که با ذوق و فطرت پاک انسانی مطابقت داشته باشد، نیکو و پسندیده است. مطابق این رویکرد، تجلیل از روز معلم و معلم یک رفتار نیک و جهانی است که با ذوق سلیم و عقل سالم در مطابقت کامل می‌باشد.
بررسی ابراز نظرها در فضای مجازی و در گفتگوهای نخبگان افغانستان در روزهای اخیر نشان می‌دهد که در این سه نوع قرائت از تمام طیف‌های مختلف جامعه افغانستان مخصوصا طیف‌های هوادار طالبان، حضور قابل توجه دارند و هریک بر اثبات قرائت خود، استدلال کرده‌اند.
بدون توجه به ارجحیت و یا حقیقت یک قرائت، آنچه سبب امیدواری است، نفس ایجاد دیالوگ جمعی در میان طیف‌های مختلف جزم‌گرا و یا اعتدالگرای جامعه افغانستان در مورد مسائل مذهبی و فقهی است. همین تجربه در مورد بازتاب قانون امر به معروف و نهی از منکر طالبان نیز مصداق دارد.
این در حال است که در دهه هفتاد و در نسخه اول طالبان، هیچ انگیزه و یا فضای مناسب برای تأملات فقیهانه در جامعه وجود نداشت. بدون توجه به قرائت خاص فقهی طالبان، انگیزه و رویکرد نسبتا استدلالی به گزاره‌ها و قرائت‌های مذهبی در شرایط حاضر، نشان دهنده گذار جامعه از رفتارهای جزم انگارانه به سوی دیالوگ و گفتگوی جمعی است.
مواجهه علمی و استدلالی بر پدیده‌ها و رفتارهای اجتماعی و تصمیمات حکومتی، آهسته آهسته زمینه را بر ایجاد اصلاحات تدریجی در جامعه فراهم می‌کند و تنها راه کم هزینه و منطقی در جامعه متکثر مذهبی و قومی افغانستان نیز همین راه و همین شیوه است.
