بررسی تحولات افغانستان
سفر ترامپ رییس جمهور آمریکا همراه با هیئتی سیاسی و تجاری، به کشورهای عربستان، قطر و امارت یکی از مهمترین تحولات روزهای گذشته بود. در بازدید از عربستان، ترامپ یک بسته همکاری اقتصادی – نظامی به ارزش چند صد میلیارد دلار با مقامات سعودی به امضا رساند. این بسته شامل یک قرارداد ۱۴۲ میلیارد دلاری تسلیحاتی بین واشنگتن و ریاض و همچنین تعهد عربستان به سرمایه‌گذاری 600 میلیارد دلاری در آمریکا بود.
دیدار ترامپ با احمد الشرع در ریاض با حضور بن سلمان ولیعهد عربستان، از دیگر نکات حائز اهمیت این سفر بود. ترامپ پس از لغو تحریم‌های سوریه به طرز غیرمنتظره‌ای، با رئیس جمهور سوریه دیدار کرد و بدون اشاره به گذشته وی، به تمجید از احمد الشرع پرداخت.
بعد از ریاض، ترامپ وارد قطر شد. وی در این سفر ضمن بازدید از پایگاه هوایی العدید که بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه به شمار می‌رود، توافقاتی تجاری و نظامی با مقامات قطری از جمله قرارداد تجاری برای فروش هواپیماهای بوئینگ به امضا رساند. ترامپ ارزش قرارداد خرید 160 فروند هواپیمای بوئینگ را ۲۰۰ میلیارد دلار بیان کرد.
در امارات متحده عربی هم ترامپ گفتگوهای اقتصادی بر محور امنیت، تکنولوژی و فناوری با حاکم امارات داشت. دو طرف توافق کردند که بزرگترین مرکز هوش مصنوعی در خارج از آمریکا با تکنولوژی شرکت‌های آمریکایی در امارات احداث شود. همچنین طبق اعلام امارات، این کشور قصد دارد ۱.۴ تریلیون دلار در ایالات متحده طی ۱۰ سال سرمایه‌گذاری کند.
سفر ترامپ به عربستان، قطر و امارات بازتاب رسانه‌ای وسیعی داشت و به نظر می‌رسد که دولت ترامپ عمدا قصد داشت تا با متن و حواشی این سفرها، بازتاب رسانه‌ای این سفر را گسترده سازد. انتخاب عربستان به عنوان نخستین سفر ترامپ، تحولات سریع خاورمیانه در یک سال اخیر، روند مذاکرات ایران و آمریکا به عنوان یک تحول مهم و امضای قراردادهای بزرگ اقتصادی باعث گردیدند که تحلیل‌های مختلفی درباره تور خاورمیانه ترامپ شکل گیرد.
با این وجود این سئوال اساسی مطرح است که آیا ماهیت سفر ترامپ به عربستان، قطر و امارات را باید صرفا معاملات تجاری آمریکا با این کشورها بیان کرد یا می‌توان آن را آغازی برای یک اتحاد استراتژیک دانست؟
معاملات تجاری و تعاملات استراتژیک
سفر ترامپ را می‌توان ترکیبی از دیپلماسی اقتصادی، نظامی و همچنین نمایشی از اتحاد استراتژیک آمریکا با کشورهای عربی با محوریت عربستان سعودی مطرح کرد. از دید واقع‌گرایانه، برای کشورهای غرب مانند آمریکا، حتی در دیپلماسی سیاسی، عنصر اقتصاد نقش محوری دارد. لذا قراردادهای تجاری و خرید تجهیزات نظامی برای شرکت‌های تولید تسلیحات آمریکایی، نقش سود و سرمایه را دارد که از یکی از مهمترین بازارهای فروش خاورمیانه است.
هر چند که تعامل استراتژیک آمریکا با کشورهای عربی خاورمیانه با هدف بازاریابی برای کالا و فناوری آمریکایی و جذب سرمایه برای اقتصاد آمریکا صورت گرفت اما این سفر ترامپ با مختصات تشریح شده را باید از ابعاد دیگر هم بررسی کرد.
با توجه به شعارهای ترامپ پیش و پس از انتخابات، به نظر می‌رسد دولت آمریکا قصد دارد تمرکز نظامی و امیتی آمریکا را در خاورمیانه کاهش دهد و بدین منظور در صدد است تا اتحادی را شکل دهد که بر مبنای آن اتحاد، خاورمیانه علاوه بر تامین منافع اقتصادی واشنگتن، تهدیدی برای آن نباشد و عرصه یکه‌تازی رقبایی مانند چین نگردد.
با بررسی تحولات قبل و حین این سفر، می‌توان گفت که آمریکا قصد دارد اتحاد مثلثی در منطقه شکل دهد که اضلاع اصلی آن آمریکا، عربستان و ترکیه می‌باشند.
هر چند ترامپ در این تور، سفری به ترکیه نداشت اما دیدار ترامپ با احمد الشرع را باید نتیجه نقش‌آفرینی ترکیه در تحولات خاورمیانه تلقی کرد که این نقش مورد توجه دولت آمریکا به رهبری ترامپ قرار گرفته است. نقش ترکیه در سقوط دولت بشار اسد و به قدرت رسیدن تحریر الشام فراتر از یک تحلیل و یک واقعیت مورد اجماع همه کشورها است.
پیامدهای سیاسی سفر ترامپ برای منطقه
خاورمیانه همواره یکی از کانون‌ها اثرگذار در سیاست خارجی آمریکا بوده است. سفر ترامپ به خاورمیانه به ویژه عربستان احتمالا تحولات و چشم‌انداز سیاسی منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. سیاست عربستان در فاصلۀ دور اول و دوم ریاست جمهوری ترامپ، در حال چرخش به سمت چین بود و این چرخش نه تنها اقتصادی بلکه در عرصه سیاسی هم بروز داشت.
چین در کنار تلاش برای حضور اقتصادی در خاورمیانه، در عرصه سیاسی نیز به یک بازیگر فعال تبدیل شده است. میانجیگری پکن بین عربستان و ایران یکی از عرصه‌های بارز دیپلماسی سیاسی در حوزه خاورمیانه بود. علاوه بر چین، تعاملات رو به رشد کشورهای خاورمیانه با روسیه نیز زنگ خطر دیگری برای واشنگتن بود. اکنون به نظر می‌رسد که ترامپ قصد دارد چرخش خاورمیانه به سمت چین و روسیه را متوقف و اعضای عرب این منطقه را به متحدان استراتژیک آمریکا در منطقه تبدیل کند.
با این وجود، به نظر نمی‌رسد که رویکردهای راهبردی روسیه، چین و ایران در قبال خاورمیانه متوقف شود بلکه این کشورها به دلایل مختلفی نگاه راهبردی و تعاملات خود با خاورمیانه را ادامه خواهند داد.
در چنین شرایطی می‌توان سناریوهای مختلفی مطرح کرد اما یکی از سناریوها این است که قطب عربی – ترکی با محوریت عربستان و ترکیه احتمالا با سیاست‌های آمریکا همسو خواهند شد و تلاش خواهند کرد تا بر محور اتحاد تازه شکل گرفته حرکت کنند.
پیامدهای سفر ترامپ برای افغانستان
در تقسیمات منطقه‌ای، افغانستان در حوزۀ جنوب آسیا قرار دارد و هر چند زیرمجموعه خاورمیانه نیست اما تحولات خاورمیانه و جنوب آسیا همواره تأثیر مستقیمی بر یکدیگر داشته‌اند.
با پیوندهای تازه شکل گرفته بین آمریکا و عربستان، ریاض احتمالا به جایگاه دهه‌های گذشتۀ خود در تحولات کشورهای اسلامی بازخواهد گشت. این تقویت نقش ریاض، بر نگاه و سیاست این کشور در قبال افغانستان اثرگذار خواهد بود. علاوه بر عربستان، ترکیه هم در همپیوندی با اتحاد تازه تاسیس، تلاش خواهد کرد سیاست‌های هماهنگی را دنبال کند.
- پیش‌بینی می‌شود که عربستان، ترکیه و آمریکا سیاست واحدی را در قبال افغانستان در پیش گیرند. اتحاد 3گانه عربستان، ترکیه و آمریکا به طور قطع تلاش خواهد کرد در سیاست‌گذاری بین‌المللی در زمینه افغانستان از وزن و جایگاه خود استفاده کند. شاید نتایج این ائتلاف جدید را در نشست پیش روی دوحه بتوان مشاهده کرد.
مطالب مرتبط:
افزایش دیپلماسی کشورهای عربی با کابل
تحلیل رفتار قدرتهای بزرگ در قبال افغانستان، سوریه و اوکراین
جمع بندی
سیاست دولت ترامپ، «اول آمریکا» است و بدیهی است که در سیاست خارجی دولت فعلی آمریکا، منافع این کشور در اولویت اول قرار دارد. سفر ترامپ به عربستان، قطر و امارات نیز تابع همین اصل است. از سوی دیگر، عربستان و کشورهای عربی نیز در تعامل با آمریکا به دنبال تأمین منافع خود می‌باشند.
از سوی دیگر، سفر ترامپ به خاورمیانه، ابعاد فرا اقتصادی دارد و نشانه‌های بارزی از شکل‌گیری یک اتحاد سه گانه سیاسی دارد. اتحادی که عربستان و ترکیه را در کنار آمریکا دنبال رو سیاست آمریکا در منطقه خواهد کرد.
بررسی سیر تاریخی تعامل کشورها با آمریکا بیانگر نگاه ابزارگرایانۀ واشنگتن به متحدان خود بوده است. اتحادیه اروپا مهمترین متحد آمریکا از دیرباز بوده است اما در زمان ترامپ که سیاست آمریکا عریان شد، مهمترین متحد آمریکا هم از نگاه منفعت محور آمریکا مصون نماند.
