بررسی تحولات افغانستان
مسدود شدن طولانی مدت مرزهای پاکستان با افغانستان و توقف صادرات و واردات، سرانجام حکومت طالبان، تصمیم به قطع روابط تجاری با پاکستان گرفت. ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی رئیس‌الوزرای از تاجران و صاحبان صنایع افغانستان خواست که به جای پاکستان، راه‌های بدیل تجارت را در منطقه جستجو کنند. وی همچنین از واردکنندگان دارو از پاکستان خواست تا در عرض سه ماه روابط تجاری با پاکستان را خاتمه دهند.
در این نوشته، دلایل، فرصت‌ها و چالش‌های این تصمیم بی‌سابقه حکومت طالبان برای قطع روابط تجاری با پاکستان مورد بررسی قرار می‌گیرد.
دلایل قطع روابط تجاری
1. استفاده پاکستان از مسیر تجاری به عنوان اهرم سیاسی
تنش‌های سیاسی بین پاکستان و افغانستان ریشه تاریخی دارد و به دوره جنگ سرد در منطقه باز می‌گردد. طبق داده‌های تاریخی، از همان زمان پاکستان از انسداد مرزها به عنوان ابزار فشار بر افغانستان استفاده کرده و تاکنون ادامه یافته است.
با وجود توافقنامه تجارت و ترانزیت موسوم به آپتا (APTTA) بین افغانستان و پاکستان، پاکستان با بروز هرگونه تنش سیاسی با افغانستان، مرزها را مسدود می‌کند که بیشترین آسیب را تاجران افغانستان متحمل می‌شوند چرا که این تاجران برای صادرات کالا به بازارهای جنوب آسیا به مرزهای پاکستان وابسته هستند.
پس از بروز درگیری نظامی ماه گذشته بین دو کشور، پاکستان تمامی مرزهای خود با افغانستان را مسدود کرد و تاکنون ادامه یافته است. این بازی مداوم پاکستان به ویژه در بازه زمانی 4 ساله اخیر باعث شد که سرانجام حکومت طالبان تصمیمی جسورانه اتخاذ کند و برای قطع روابط تجاری با پاکستان گام بردارد و با عزم راسخ به دنبال پایان دادن به این بازی پاکستان است.
2. دسترسی افغانستان به مقاصد جایگزین
با روی کار آمدن حکومت طالبان، کابل سیاست خارجی اقتصاد محور را در پیش گرفت و بر این اساس تلاش ویژه‌ای را برای بسط و گسترش روابط تجاری با کشورهای منطقه آغاز کرد. حجم بالای سفرهای مقامات تجاری و اقتصادی حکومت طالبان به دیگر کشورها به خوبی گویای این تلاش است. در نتیجه این تلاش، نوعی رقابت اقتصادی و تجاری بین کشورهای منطقه در افغانستان شکل گرفت که سبب تنوع‌بخشی به شرکای تجاری افغانستان شد. در نتیجه نقشه شرکای تجاری افغانستان دچار تغییراتی شده است. سهم کشورهای آسیای مرکزی بیشتر از قبل برجسته شده و حتی کشورهای حوزه قفقاز وارد عرصه تجارت و سرمایه‌گذاری در افغانستان شده‌اند.
از سوی دیگر، برخلاف دهه‌های گذشته، دیگر گذرگاه تورخم پاکستان ارزش راهبردی سابق را برای افغانستان ندارد چرا که مسیرهای تجاری جدید و به ویژه ریلی در دسترس قرار گرفته‌اند.
به همین دلیل است که ملا برادر در اظهارات خود گفت که اکنون افغانستان گزینه‌های جایگزین دارد و دیگر وابسته به یک کشور نیستیم. به نظر می‌رسد که کابل روی شرکای تجاری مانند کشورهای آسیای مرکزی، هند و ایران و همچنین مسیرهای تجاری به ویژه بندر چابهار حساب ویژه باز کرده است.
پیامدهای کوتاه‌مدت قطع روابط تجاری با پاکستان
قطع روابط تجاری افغانستان با پاکستان، به رغم نتایج مثبت آن در بلندمدت، پیامدهای کوتاه‌مدت گذرا را به همراه خواهد داشت. این قطع روابط تجاری ممکن است در تجارت و جایگزینی برخی از کالاهای حیاتی که تاکنون از طریق پاکستان وارد می‌شدند، مشکلاتی ایجاد کند. این جایگزینی ممکن است هزینه‌بر و زمان‌بر باشد. از سوی دیگر، قطع واردات از پاکستان ممکن است موجب افزایش بهای برخی کالاها شود، به ویژه اگر مسیرهای جایگزین دورتر باشند یا هزینه کالا در کشورهای مبدا گران‌تر از پاکستان باشند. احتمالا افغانستان نیاز به یک دوره ریاضت اقتصادی دارد.
این تصمیم همچنین ممکن است ریسک‌های امنیتی و سیاسی برای افغانستان در پی داشته باشد. هر چند وزیر دفاع پاکستان اعلام کرده است که تصمیم قطع روابط تجاری افغانستان با پاکستان باعث کاهش ترافیک در مرزهای دو کشور و در نتیجه تأمین امنیت پاکستان خواهد شد اما احتمال می‌رود که پاکستان این تصمیم طالبان را تلاشی برای منزوی ساختن خود تلقی کرده و واکنش‌هایی در سطح امنیتی و سیاسی نشان دهد.
فرصت‌های بلندمدت
با وجود محدودیت‌ها و مشکلات کوتاه‌مدت، قطع روابط تجاری با پاکستان می‌تواند به عنوان یک محرک و توفیق اجباری برای اقتصاد، سیاست و تجارت افغانستان بدل شود. نخست آن که افغانستان با یافتن بدیل‌های تجاری، میزان وابستگی خود به پاکستان را تا حدی زیادی کاهش خواهد داد و عملا به استفاده ابزاری پاکستان از انسداد مرزها پایان خواهد داد.
دوم، بندر چابهار که فرصتی بی‌بدیل برای افغانستان است، احتمالا در این دوره مورد توجه جدی کابل، دهلی و تهران قرار خواهد گرفت . کابل با هدایت جریان کالاهای خود به سمت بندر چابهار، این مسیر را به عنوان یک بدیل در مقابل بندر کراچی وزن و قدرت خواهد بخشید. اقدام حکومت افغانستان برای احداث مسیر زمینی دوم در مرز میلک با ایران اقدامی در همین راستا است. افغانستان ناگزیر است تا برای فعال شدن این مسیر، سرمایه‌گذاری کند.
سوم، شرکای تجاری افغانستان تنوع بیشتری خواهد یافت. در دهه‌های گذشته تمرکز تجارت افغانستان با ایران، پاکستان و هند بود. شرایط پیش رو نه تنها دولت بلکه تاجران افغان را به سوی کشورهای دیگر و فرصت‌های جدید سوق خواهد داد.
چهارم، این تغییر پارادایم، ناگزیر افغانستان را به گسترش سیستم تجاری، تاسیس و تقویت گمرکات جدید و توسعه مسیرهای جاده‌ای و ریلی وادار می‌کند که گام مثبتی برای سیستم سنتی افغانستان خواهد بود.
پنجم، تنوع در مقاصد و مسیرهای تجاری، افغانستان را در برابر نوسانات سیاسی-امنیتی مناطق همجوار مقاوم خواهد کرد.
مطالب مرتبط
امکان‌سنجی افزایش حجم تجارت ایران و افغانستان به 10 میلیارد دلار
توصیه‌هایی برای رهایی افغانستان از وابستگی ترانزیتی به پاکستان
جمع‌بندی
با توجه به پیشینه اقدامات پاکستان در حوزه تجارت با افغانستان، تصمیم حکومت طالبان برای قطع روابط تجاری با پاکستان یک اقدام راهبردی به نظر می‌رسد. این تصمیم نشان‌دهند عزم افغانستان برای کاهش وابستگی به پاکستان و ایستادگی در برابر سیاسی‌سازی اقتصاد و تجارت از سوی اسلام‌آباد است.
برای موفقیت این سیاست، افغانستان باید به سرعت و با کارآیی بالا به راه‌اندازی مسیرهای جایگزین بپردازد؛ سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیکی و گمرکی انجام دهد، تاجران افغان را در مسیرهای جدید حمایت کند، مدیریت هزینه‌های کوتاه‌مدت را در اولویت قرار دهد و به کشورهای حامی امتیاز دهد.
اجرای درست این سیاست، می‌تواند افغانستان را در مسیر استقلال اقتصادی و افزایش نفوذ منطقه‌ای قرار دهد.
ما را در شبکههای اجتماعی دنبال کنید
