بررسی تحولات افغانستان
در تاریخ 26 دی/جدی، ایران یک پایگاه گروه «جیش العدل» را در ایالت بلوچستان پاکستان مورد هدف قرار داد که اطلاعیه صادر شده از سوی جیش العدل متعاقب این حمله تایید می‌کند مقر این گروه در خاک پاکستان هدف قرار گرفته است. این گروه بارها حملات تروریستی در استان سیستان و بلوچستان انجام داده است و سپس در پناهگاه‌های امن خود در خاک پاکستان پناه گرفته است.
متقابلا، دولت پاکستان در روز28 دی/جدی با حملات پهپادی، یک روستای مرزی ایران را در استان سیستان و بلوچستان مورد هدف قرار داد. پاکستان ادعا کرد که در این حمله موشکی، گروه تروریستی موسوم به سرماچار از بلوچ‌های مخالف دولت پاکستان را مورد هدف قرار داده است. در چنین شرایطی، هرگونه برداشت، بدون در نظر گرفتن راهبرد و رویکردهای هر دو کشور، تحلیل و ارزیابی موضوع را به انحراف می‌کشاند.
راهبردهای کلان امنیتی ایران
جمهوری اسلامی ایران پس از اقدام به حمله موشکی به مقر گروه «جیش‌العدل» در خاک پاکستان، اعلام کرد که این گروه تروریستی با گزینش پناهگاه در مناطق مرزی پاکستان، علیه امنیت ملی ایران اقدامات تروریستی انجام می‌دهد. ایران تأکید کرده است با حفظ احترام بر تمامیت ارضی پاکستان، حفظ امنیت ملی ایران و مبارزه با گروه‌های تروریستی مخالف را برای خود، محفوظ می‌دارد.
با این وجود، قراین و شواهد نشان می‌دهد که ایران در مسئله امنیت ملی خود، نگاه فراکشوری و منطقه‌ای دارد. از مجموعه اقدامات راهبردی ایران می‌توان چنین استنباط کرد که ایران مسئله امنیت ملی و امنیت منطقه‌ای را دو مقوله‌ی بهم وابسته و بهم تنیده می‌داند. این نوع رویکرد به مقوله امنیت ملی، پیام‌های خاصی را در حوزه حقوقی و سیاسی در نظام بین‌الملل به همراه دارد.
نخستین پیام این است که پدیده تروریسم یک تهدید مشترک است و مبارزه با تروریسم نیز باید مسئولیت مشترک تمام کشورهای منطقه در نظر گرفته شود چرا که گروه‌های تروریستی، اقدامات فرامرزی را به عنوان یک راهبرد در دستور کار قرار داده‌اند.
پیام مهم دیگر در نگاه راهبردی ایران به مقوله امنیت، نوع تعریف ایران از تهدید و منابع تهدیدهای امنیتی است. راهبرد امنیتی ایران نشان می‌دهد که این کشور، حضور نظامی و یا اطلاعاتی آمریکا و غرب را در منطقه، بعنوان سطحی از تهدید برای امنیت خود و منطقه مورد شناسایی قرار داده و نسبت به این مسئله حساسیت نشان دهد؛ درکی که با توجه به تجربه حضور آمریکا در منطقه طی چند دهه گذشته باید درست و بجا تلقی کرد.
با این نگاه، نگرانی‌ها و یا اقدامات ایران در مسایل منطقه‌ای و پیرامون این کشور را می‌توان نوعی تلاش برای تأمین و یا استحکام امنیت منطقه‌ای در قالب نظم منطقه‌ای تلقی و تفسیر کرد. در این راستا، آنچه که این نوع راهبرد را دارای معنا و ماهیت دینامیک نشان می‌دهد، نوع واکنش و سراسیمگی کشورهای غرب و آمریکا است. سیاست خارجی آمریکا و همپیمانان غربی آن پیوسته تلاش کرده است تا این نوع راهبرد کلان و منطقه‌ای ایران را در راستای مبارزه با تروریسم و شکل‌گیری یک نظم منطقه‌ای، وارونه جلوه دهد و در عوض «ایران فوبیا» را تبلیغ و ترویج کنند.
معنا شناسی اقدام متقابل پاکستان
حمله پهپادی پاکستان به استان سیستان و بلوچستان ایران را آن‌هم با کمترین فاصله زمانی، می‌توان بعنوان یک اقدام متقابل تفسیر و تلقی کرد. به نظر می‌رسد که مقامات دولت پاکستان، بدون اینکه زمان کافی را برای بررسی ماهیت و راهبرد ایران در حمله به گروه تروریستی جیش العدل در نظر بگیرند، اقدام به واکنش فوری کردند. نخستین پیامد این نوع اقدام پاکستان، حیثیتی‌سازی مسئله است. این در حالی است که اقدام علیه لانه‌های تروریستی در منطقه، باید به جای حیثتی‌سازی، تبدیل به مساعی مشترک میان کشورهای منطقه شود.
احتمالا همین نگاه حیثیتی به مسئله و حیثیتی ساختن مسئله باعث شده است تا مقامات دولتی پاکستان به جای مسیر دیپلماسی، اقدام به مقابله به مثل کند. در این نگاه، پاکستان به جای تأمل و تلاش بر چگونگی پاکسازی خاک پاکستان از حضور گروه‌های تروریستی، تلاش کرد تا نوعی پوشش بر اصل مسئله فراهم کند. با این برداشت، پاکستان در حمله به روستای مرزی ایران با ادعای مخفیگاه یک گروه تروریستی مخالف پاکستان، تلاش کرد تا این پیام را به جهان مخابره کند که خاک پاکستان لانه تروریسم نیست.
ضرورت همکاری‌های مشترک امنیتی
ایران و پاکستان در سالیان اخیر بهترین سطح از روابط دیپلماتیک و سیاسی را داشته‌اند. علاوه بر آن، هر دو کشور از حضور و فعالیت گروه‌های تندرو و جدایی طلب رنج می‌برند. بدون شک، مساعی مشترک میان دو کشور تنها راه مؤثر برای مبارزه با گروه‌های تروریستی در مرزهای مشترک و مناطق پیرامون این دو کشور همسایه است. در غیر این صورت، هرنوع جهت‌گیری سیاسی و یا حیثیتی‌ساختن مسئله، زمینه را برای دخالت‌های خارجی و رشد بیشتر تروریسم در منطقه فراهم می‌سازد.
از یک منظر کلان‌تر، تنش‌زایی و بحران‌زایی در روابط ایران و پاکستان، خواست برخی کشورهای دشمن و رقیب تهران و اسلام آباد است. بدون شک تنش‌زایی در روابط بین دو کشور در دستور کار مسئولان ایرانی و پاکستانی قرار ندارد اما مقوله امنیت ملی هم جایگاه خاص خود را در محاسبات کلان دارد و شرایط بحرانی خاورمیانه اقتضا می‌کند که دو کشور با مذاکرات امنیتی – دیپلماتیک، چالش پیش آمده را در اسرع وقت حل کنند تا بازیگر سوم از این وضعیت سوء استفاده نکند.
