بررسی تحولات افغانستان
کنسولگری روسیه در شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ پس از یک سال و چند ماه در حالی شروع به کار کرد که بخش کنسولی سفارت این کشور در شهر کابل پس از حمله داعش که منجر به کشته شدن دو دیپلمات روس شد، هنوز تعطیل است. این پرسش مطرح است که چرا روسها با وجود نگرانیهای شدید امنیتی در افغانستان و ضربه خوردن از داعش در این کشور اقدام به بازگشایی کنسولگری خود در بزرگترین شهر شمالی افغانستان کردند یا به عبارت دیگر چه چیزی روسها را به این کار وا داشته است؟ دلایل چندی میتوان برای توجیه این اقدام مسکو مطرح کرد.
نخست اینکه روسها به شدت از فعالیت داعش در افغانستان نگران هستند. این نگرانی که از دوره جمهوریت در افغانستان شروع شد با به قدرت رسیدن طالبان کماکان به قوت خود باقی است. احتمالاً محاسبه روسها این است که آمریکا هرگز بسان دو دهه گذشته به افغانستان ورود نخواهد کرد اما دو ابزار را در اختیار خواهد گرفت. نخست این که واشنگتن طالبان را از طریق اقتصادی کنترل خواهد کرد و دیگر این که از رهگذر تقویت گروههایی بخصوص داعش، حضور استخباراتی و امنیتی خود را در این کشور به منظور دخالت در خارج نزدیک روسیه فراهم خواهد کرد.
به نظر میرسد روسها برای مهار داعش کاملاً جانب احتیاط را حفظ کرده و صرفاً به استحکام مواضع خود در کشورهای آسیای مرکزی اکتفا کردهاند. چنانچه در یک سال گذشته برای کسب آمادگی علیه داعش چندین بار مانور مشترک نظامی با تاجیکستان در نزدیکی مرز افغانستان راهاندازی کرد که آخرین مورد آن چند روز پیش بود. رویکرد روسها در صحنه میدانی افغانستان، رصد استخباراتی گامهای آمریکا و نظارت مستقیم بر فعالیت داعش به خصوص در حوزه شمالی افغانستان میباشد که فعال کردن کنسولگری در مزار شریف میتواند ارتباط مستقیم با این هدف داشته باشد.
دومین دلیل برای افتتاح کنسولگری روسیه در شهر مزار شریف، میتواند احیای حضور سنتی روسیه در افغانستان با استفاده از فرصت بهجود آمده ناشی از فقدان حضور آمریکا در این کشور باشد. افغانستان پسا آمریکا را میتوان به عنوان یک فرصت استراتژیک و هدیه ژئوپولیتیکی برای رقبای آن کشور در نظر گرفت. روسیه که همانند چین در دوران جمهوریت تحتِ حمایت آمریکا در پشت دروازههای افغانستان متوقف شده بود، با خروج آمریکا از این کشور فرصتی برای ورود همهجانبه به افغانستان حاصل کرده است. با اینکه بعید است روسها علاقهای به ورود نظامی به افغانستان داشته باشند اما معطوف به سند راهبردی سیاست خارجی روسیه که چند روز پیش توسط ولادیمیر پوتین امضاء شد، افغانستان بار دیگر به یکی از حوزههای استراتژیک روسیه قرار گرفته است. در سند مزبور آمده است که حل و فصل مناقشات افغانستان که از طریق ایجاد سیستم اقتصاد پایدار و تشکیل حکومت فراگیر تأمین میشود، صلح در اوراسیا را تضمین میکند. طبیعتاً از ملزومات اساسی نزدیک بودن به افغانستان حضور مستقیم در این کشور است که شاید اقدام نخست آن بازگشایی کنسولگریها باشد.
سومین دلیل تشویق طالبان برای پاسخگو بودن بیشتر به مطالبات امنیتی و سیاسی روسیه میتواند باشد. بدیهی است که بهره سیاسی و تا حدودی اقتصادی بازگشایی کنسولگری روسیه در مزار شریف بیشتر به طالبان خواهد رسید. اول از این جهت که یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان به طالبان نزدیکتر میشود و دوم، با ارتقای پرستیژ طالبان، حکومت سرپرست را به سمت شناسایی رسمی نزدیکتر میکند. منفعت مسکو از این اقدام چه خواهد بود؟ واضح است که روسیه در بدل چنین لطفی مطالباتی دارد و اهم آنها مواردی مانند لحاظ کردن موضع روسیه توسط طالبان در نوع تعامل افغانستان با غرب بخصوص آمریکا، سرکوب داعش، تقاضای همکاریهای اطلاعاتی، تأمین خواستههای سیاسی بخصوص آنچه روسها از حکومت فراگیر مدنظر دارند و برخی مطالبات اقتصادی میباشد.
