بررسی تحولات افغانستان
در روزهای اخیر اقدام روسیه مبنی بر خارج ساختن طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی در صدر اخبار مرتبط با افغانستان قرار گرفته است. سه مقام ارشد روسی در این باره سخن گفتند اما اظهارات ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در سفر به تاشکند درباره این موضوع بر بُرد خبری این رویداد افزود وسبب توجه بیشتر رسانه‌ها به این موضوع شد.
سیاست کاخ کرملین در قبال افغانستان با فراز و نشیب همراه بوده است. زمانی اتحاد جماهیر شوروی با اشغال افغانستان، سلطه کاملی بر این کشور داشت اما در نتیجه مقاومت مجاهدان افغان شکست خورد و از این کشور خارج شد. مسکو پس از یک دوره بی‌تفاوتی در قبال افغانستان، در زمان حکومت طالبان بار دیگر یکی از اضلاع مهم بازی در افغانستان شد اما در زمان جمهوریت، به دلیل حضور پر رنگ آمریکا در افغانستان، به یک بازیگر حاشیه‌ای در صحنه افغانستان تبدیل شد.
خلا بازیگران قدرتمند در صحنه افغانستان پسا خروج آمریکا و به ویژه پیامدهای جنگ اوکراین، بار دیگر روسیه را به صحنه افغانستان بازگرداند. روسیه با درس از دو دهه حضور سنگین آمریکا و ناتو در افغانستان، درک کرده است که صحنه افغانستان از نگاه امنیتی و ژئوپلیتیکی برای مسکو اهمیت ویژه دارد و به همین دلیل با عزم جدی‌تری در افغانستان مشق سیاست را آغاز کرده است تا از جذب مجدد افغانستان در محور غرب جلوگیری کند.
هر چند که گروه طالبان، با شکست آمریکا و متحدان ناتویی آن توانست قدرت را در افغانستان به دست گیرد و تشکیل حکومت دهد اما حکومتداری متفاوت از مدیریت یک گروه شبه‌نظامی است. آمریکا هم با درک این واقعیت، تلاش مجددی را آغاز کرده است تا با وابسته‌سازی سیاسی و اقتصادی افغانستان به خود، ژئوپلیتیک افغانستان را از دست ندهد. در حال حاضر، مجرای این تلاش‌های آمریکا، مذاکرات دوحه به میزبانی سازمان ملل است که تاکنون دو دور از این مذاکرات برگزار شده و قرار است دور سوم در دهم تیر / سرطان برگزار شود.
مذاکرات دوحه که از آن به نشست دوحه 3 یاد می‌شود به نقطه حساسی رسیده است و سازمان ملل و کشور قطر اهتمام ویژه‌ای برای قانع ساختن حکومت طالبان جهت حضور در این نشست به کار گرفته‌اند. حکومت طالبان که در نشست دوم دوحه، از حضور در این نشست امتناع کرد، اکنون پذیرفته است که نماینده‌ای به این نشست اعزام کند و این می‌تواند نقطه آغازی برای تلاش محور غربی جهت مذاکره با حکومت طالبان باشد.
موقعیت ژئوپلیتیکی حساس افغانستان در چند سده گذشته این کشور را به محل بازی قدرت‌های کلان تبدیل کرده است. «بازی بزرگ» که رقابت بین بریتانیا و روسیه تزاری بود در همین جغرافیا شکل گرفت. در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی سابق نیز یکبار دیگر دو قدرت جهانی (شوروی و آمریکا) در افغانستان زورآزمایی کردند. روسیه با درک این ملاحظه، نگران بازگشت آمریکا و متحدان آن به افغانستان است تا جغرافیای افغانستان برای تحت فشار قرار گرفتن مسکو و منافع آن در محیط پیرامونی استفاده نشود.
همسایگی افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی به عنوان حیات خلوت روسیه، موقعیت راهبردی افغانستان برای کریدور شمال – جنوب برای اقتصاد تحت فشار روسیه و تهدیدهای امنیتی بالقوه‌ای که ممکن است با بازگشت غرب به افغانستان بالفعل شود، از جمله نگرانی‌های روسیه است. از همین رو، مسکو در تلاش است تا با دادن امتیاز به حکومت طالبان، کابل را تشویق به حفظ وضع موجود یعنی دوری جستن از غرب کند.
در حال حاضر دو اولویت مهم حکومت طالبان، رهایی از فشارهای اقتصادی و شناسایی بین‌المللی است. روسیه تلاش کرده است تا پاسخ این دو درخواست حکومت طالبان را به سه طریق پاسخ دهد؛ به طور مستقل (تعاملات سیاسی و قراردادهای دوجانبه)، با کمک متحدان آسیای مرکزی و قفقازی (ترغیب به تعامل و عقد قراردادهای اقتصادی دو و چند جانبه با کابل) و از طریق هماهنگ سازی منطقه‌ای (فرمت مسکو). اقدام اخیر مسکو برای حذف گروه طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی را نیز باید گام مهم روسیه در راستای امتیاز دادن به حکومت طالبان جهت عدم سقوط در دامن غرب تلقی کرد.
برخی کارشناسان روسی، اقدام مهم مسکو در حذف گروه طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی را پیش زمینه شناسایی رسمی عنوان می‌کنند. روسیه با این اقدام تلاش دارد تا حکومت طالبان را جهت ایستادگی در مقابل غرب تشویق و ترغیب کند و به کابل تفهیم کند که شناسایی این حکومت لزوما از مسیر کشورهای غربی نمی‌گذرد. به رغم تمام این اقدامات مسکو، باید این نکته را متذکر شد که روسیه سیاست گام به گام را در پیش گرفته است زیرا هنوز به طور کامل اطمینان ندارد که حکومت طالبان در مسیر مورد انتظار روسیه و منطقه حرکت خواهد کرد یا خیر و همچنین برخی شرایط مطرح شده از جانب منطقه مانند حکومت فراگیر را جامه عمل نپوشانده است.
به طور کلی می‌توان این گونه خلاصه کرد که روسیه‌ی به شدت درگیر با غرب، در ذیل راهبردهای جهانی خود، در زمنیه افغانستان، تلاش دارد این کشور را در محور خود و کشورهای شرقی حفظ کند. روسیه بدین منظور اقداماتی حساب شده را روی دست گرفته است که اقدام به حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی یک گام مهم در این مسیر و در عین حال یک امتیاز قابل توجه به حکومت طالبان برای همراهی است.
