بررسی تحولات افغانستان
حکومت طالبان روز دوشنبه را روز عید قربان تعیین کرد و این اعلام در حالی صورت گرفت که کشور عربستان چند هفته قبل، یکشنبه را عید قربان اعلام کرده بود. این در حالی است که دولتهای پیشین افغانستان براساس یک عرف و رویه، همیشه در اعیاد و مناسبتهای دینی از عربستان تبعیت میکردند.
واکنشها در قبال تصمیم حکومت طالبان
تصمیم حکومت طالبان مبنی بر اعلام روز دوشنبه به عنوان عید قربان، با دو واکنش عمده روبرو شد.
در یک واکنش مذهبی- سیاسی، گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی که در افغانستان حضور دارد، طی پیامی تصمیم حکومت طالبان را مبنی بر تعیین روز دوشنبه به عنوان عید قربان، زیر سئوال برد و تلاش کرد با استدلال فقهی، ابطال این حکم شرعی را به اثبات برساند و حکومت را وادار به تجدید نظر کند. وی در اقدامی قابل تامل، روز یکشنبه نماز عید قربان را در جمع هواداران خود در شهر کابل اقامه کرد.
این نخستین بار نیست که حکمتیار برخی رویکردهای فقهی طالبان را زیر سئوال میبرد. در سال 1400 نیز وی به مخالف با رویکرد طالبان در برابر حجاب زنان پرداخت و نظرات خود را در قالب یک کتاب منتشر کرد. حکمتیار در برابر ممنوعیت دختران از آموزش نیز نظری مخالف حکومت طالبان دارد. حکمتیار که بنا به هر دلیلی در حکومت طالبان فرصت مشارکت را به دست نیاورده است، ظاهرا تلاش دارد با اتخاذ یک رویکرد مذهبی اعتدالگرایانه، جایگاه خود را در میان هوادارانش تقویت کند.
در یک واکنش سیاسی و عوامگرایانه، برخی مخالفان حکومت طالبان و فعالان جامعه مدنی مقیم خارچ، این تصمیم طالبان را به سخره گرفتند و به جای نقد علمی و فقهی این عملکرد طالبان، آن را به مسائل حاشیهای و عامیانه ربط دادند. لازم به ذکر است که برخی از شخصیتهای برجسته مخالف طالبان از جمله عبدالرب رسول سیاف هم پیامهای تبریک عید را به لحاظ زمانی به گونهای منتشر کردند که یکشنبه عید تلقی شود.
پاسخ حکومت طالبان
حکومت طالبان پس از حاکمیت مجدد بر افغانستان، برای تعیین اعیاد مذهبی به جای عرف سابق که تبعیت از کشور عربستان بود، کمیته رؤیت هلال تشکیل داده است تا تعیین روز عید بر اساس افق افغانستان صورت گیرد. به همین دلیل، حکومت طالبان در قبال این تصمیم خود، به مباحث جانبی و یا دلایل دیگر اشاره نکرد و آن را به حکم شرعی منتسب کرد. در همین راستا، دادگاه عالی حکومت طالبان اعلام کرد که این تصمیم طالبان بر اساس حکم شرعی اتخاذ شده است.
رویکرد فقهی حکومت طالبان
حکومت طالبان از لحاظ فقهی تابع اصول و احکام فقهی احناف است. مطابق نظریه برخی علمای احناف، در رؤیت هلال و به تبع آن اعیاد شوال و قربان، اتحاد افق شرط نیست و در صورت رؤیت هلال ماه مثلا در عربستان، کشورهای دیگر نیز میتوانند عید اعلام کنند. بر اساس همین نظر، از گذشتههای دور تاکنون، دولت افغانستان اعیاد خود را همزمان با دولت عربستان برگزار میکرد.
حکومت طالبان برمبنای یک استدلال، اتحاد افق در رؤیت هلال را یک عامل مبنایی میداند اما برای اثبات اول ماه قمری مخصوصا برای تعیین عید قربان و عید فطر، رؤیت هلال را در قلمرو افغانستان شرط میداند. بر همین اساس، رؤیت هلال در عربستان را برای مردم افغانستان حجت نمیداند مگر اینکه هلال ماه در افغانستان نیز رؤیت شود.
اهداف احتمالی حکومت طالبان
برخی تحلیلگران، این تصمیم حکومت طالبان را به روابط سیاسی این حکومت با کشورهای اسلامی مخصوصا عربستان مرتبط دانستهاند. طبق این تحلیل، تعاملات سیاسی عربستان تاکنون مطابق انتظار حکومت طالبان نبوده است و عامل این تصمیم هدفمند و معنادار طالبان شده است. اما از آنجا که این اقدام نمیتواند در حوزه دیپلماسی آوردهای برای حکومت طالبان داشته باشد، این تحلیل نمیتواند واقعبینانه باشد.
در مقابل، تحلیل باورپذیرتر این است که حکومت طالبان در عین روابط حسنه با عربستان، تلاش دارد استقلال عمل خود را در مسائل مذهبی و فقهی حفظ کند. به احتمال قوی، رهبر طالبان با عنوان دینی امیرالمؤمنین، بر این باور است که با حفظ استقلال عمل مذهبی و عدم وابستگی، میتواند شأن و جایگاه خود را به عنوان یک زعیم و پیشوای دینی برای هواداران خود در افغانستان و منطقه حفظ و تقویت کند.
رفتارشناسی حکومت طالبان در طول حدود 3 سال گذشته نشان میدهد که این حکومت بنا دارد تا به لحاظ سیاسی و مذهبی خود را به هیچ محور سیاسی در نظام بینالملل یا قطب مذهبی در جهان اسلام وابسته نشان ندهد. از سوی دیگر، حکومت طالبان در صدد است تا الگویی خاص از حکومتداری اسلامی را مطرح کند و به همین دلیل برخی رفتارهای خاص از آن مشاهده میشود.
