بررسی تحولات افغانستان
عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز یکشنبه 7 بهمن/ دلو در رأس هیئتی بلند پایۀ سیاسی و اقتصادی وارد افغانستان شد و مورد استقبال گرم مقامات حکومت سرپرست افغانستان قرار گرفت. این نخستین سفر بلندپایه‌ترین مقام دستگاه دیپلماسی ایران است که پس از هفت سال تحولات سیاسی افغانستان و سه سال حاکمیت طالبان به افغانستان صورت گرفت.
در این سفر یک روزه عباس عراقچی و هیئت همراه وی با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه، ملا محمد حسن آخوند رئیس‌الوزراء، ملا محمد یعقوب سرپرست وزارت دفاع، نورالدین عزیزی سرپرست وزارت صنعت و تجارت حکومت طالبان، شورای علمای شیعه افغانستان و تاجران افغانستان دیدار و گفتگو کردند.
پیام‌های سفر عراقچی
سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در شرایطی به افغانستان انجام شده است که حکومت سرپرست افغانستان از سوی آمریکا و متحدان آن مورد تحریم‌های مالی و سیاسی قرار گرفته‌اند و علاوه بر آن دولت جدید آمریکا، کمک‌ها به مردم افغانستان را قطع کرده است. نتیجه این اقدامات بروز مشکلات اقتصادی در افغانستان بوده است که بیش از همه مردم افغانستان تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.
سفر عباس عراقچی به عنوان وزیر خارجه یک کشور همسایه و مسلمان، در چنین شرایطی این پیام را به مردم افغانستان ابلاغ می‌کند که جمهوری اسلامی ایران بر اساس تعلقات دینی، تاریخی و تمدنی در زمان سختی در کنار مردم و حکومت افغانستان خواهد بود و تلاش دارد روابط دوستانه و حسن همسایگی خود را با ملت و حکومت افغانستان بار دیگر تجدید کند.
مهمترین پیام سفر وزیر خارجه ایران در سطح منطقه و بین‌الملل این است که ایران به عنوان یک کشور دوست و همسایه افغانستان، در تلاش است که از استقرار نظم و امنیت موجود و تلاش‌های اقتصادی حکومت سرپرست افغانستان حمایت کند.
اهمیت و بازتاب سفر وزیر خارجه ایران
هر چند که سفر عراقچی به افغانستان از چند روز گذشته تا کنون در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب گسترده داشته است اما در این بین، استقبال مردم افغانستان در شبکه‌های اجتماعی به سفر عراقچی به کابل قابل توجه است. تعداد قابل توجهی از کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی فیسبوک، اینستاگرام و ایکس، سفر عراقچی به کابل را فراتر از یک سفر رسمی و رایج دیپلماتیک تعبیر کرده‌اند.
مقامات رسمی دو کشور تعابیر مثبتی درباره این سفر مطرح کرده‌اند که نشان دهنده فضای مثبت حاکم بر این سفر است. تعبیراتی مانند «تقویت سیاست همسایگی»، «نقطه عطف در پیوندهای مشترک»،«دوران جدیدی از روابط» و «تأمین منافع متقابل دو کشور» در بیانیه‌های رسمی دستگاه دیپلماسی ایران راجع به این سفر، نشان دهندۀ عزم جدی، فرصت‌ها و پتانسیل‌های موجود در این سفر می‌باشد.
متقابلا تعبیراتی مانند «آغاز فصل جدید روابط میان افغانستان و ایران»، «گامی سازنده در تحکیم روابط دو جانبه» و «ورود به مرحلۀ جدید از روابط» در بیانیه‌های دستگاه دیپلماتیک افغانستان، حکایت از نگاه جدید و جدی حکومت سرپرست در راستای روابط همه جانبه با جمهوری اسلامی ایران دارد.
امیرخان متقی در استقبال از وزیر خارجه ایران و هیئت همراه، این سفر را «پرثمر» خواند و ابراز امیدواری کرد که این سفر باعث ارتقای بیشتر روابط دو کشور گردد. ملامحمد حسن آخوند از وزیر خارجه ایران خواست که این دیدارها بین دو کشور بیشتر از این تکرار شود. عراقچی در اظهاراتی گفت:«امروز اینجا هستیم تا دوران جدیدی از روابط ایران و افغانستان را شروع کنیم».
ارزیابی شرایط موجود در افغانستان، سطح و تنوع هئیت عالیرتبه ایران، موضوعات مورد گفتگو، سطح استقبال و دیدارهای مقامات حکومت طالبان با عراقچی و هیئت ایرانی، این سفر را فرادیپلماتیک نشان می‌دهد و می‌توان گفت که اگر در چارچوب محاسبات دیپلماتیک بود، شاید این سفر در حال حاضر انجام نمی‌شد اما عزم و اراده جدی ایران برای تعامل مثبت با افغانستان این سفر را رقم زد.
اهداف و چشم انداز سفر
سطح مباحث، گفتگوها و دیدارهای عراقچی و هیئت همراه با مقامات مختلف حکومت سرپرست و بخش خصوصی افغانستان نشان می‌دهد که اهداف و موضوع این سفر، مسائل سیاسی، امنیتی، تجاری، ترانزیتی، سرمایه‌گذاری، آب و مهاجرین را شامل می‌شود.
در نظام پیشین افغانستان، مسائل بین دو کشور در قالب یک سند جامع همکاری‌های استراتژیک در پنج محور امنیت، مهاجرت، تجارت، آب و فرهنگی دسته‌بندی شده بود که به رغم نهایی شدن، به دلیل تغییر ناگهانی نظام سیاسی در افغانستان این سند راهبردی از مرحلۀ امضا و عملیاتی‌سازی بازماند.
دو کشوری که 900 کیلومتر مرز مشترک و مسائل متعددی فی‌مابین دارند، لازم است تا چشم‌انداز روابط را بر مبنای یک سند جامع و راهبردی تعریف کنند تا درک متقابلی از مسیر پیش رو داشته باشند. انتظار می‌رود بعد از این سفر، تحرکی بین دستگاه دیپلماسی دو کشور برای بحث و تبادل نظر درباره راهبرد همکاری‌های جامع آغاز شود. در پیام معاون وزارت صنعت و تجارت حکومت سرپرست که در شبکه ایکس منتشر شده، آمده است که «سفر آقای دکتر عراقچی به کابل می‌تواند مسیر را برای توسعه مشارکت استراتژیک میان دو کشور در سال‌های آینده هموار کند».
مشترکات و پیوندهای پایدار بین دو کشور، انتظارات دوجانبه، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های مشترک و از همه مهمتر منافع و نگرانی‌های مشترک بین ایران و افغانستان، نوید بخش آن است که نتایج سفر و توافقات دستگاه دیپلماسی ایران با حکومت و بخش خصوصی افغانستان، در آیندۀ نزدیک به ثمر بنشیند.
در حال حاضر ایران نخستین شریک اقتصادی افغانستان است و افغانستان در زمینه تأمین کالاهای مصرفی، انرژی، مسیرهای ترانزیتی، استخراج معادن و توسعه زیرساخت‌های خود به ایران نیازمند است. متقابلا، دولت ایران و بخش خصوصی این کشور به دلیل عوامل فرهنگی و زبانی، به صرفه بودن هزینه‌های حمل و نقل، محصولات کشاورزی ارزان و تنوع مواد خام افغانستان، علاقمند هستند که در معادن، زیرساخت‌ها، بخش کشاورزی و دامداری افغانستان سرمایه‌گذاری کنند.
در حال حاضر، سیگنال‌های مثبتی از سفر عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به کابل مخابره می‌شود. اظهارات وزیر خارجه ایران در پایان روز یکشنبه نشان داد که وی از مذاکرات خود با مقامات کابل رضایت دارد و امیدوار به آینده مثبت است. امید می‌رود این سفر به نقطه عطفی در روابط دو کشور همسایه تبدیل شود.
انتظار می‌رود که حکومت سرپرست افغانستان با توجه به اقتضائات و شرایط افغانستان، نگرانی‌های ایران را در قبال تروریسم، امنیت مرز، آب و مهاجرین درک کند و با تحکیم روابط و تعاملات راهبردی دو جانبه، در کوتاه مدت زمینه گسترش مناسبات اقتصادی و در دراز مدت زمینه همکاری‌های راهبردی را فراهم کنند.
