بررسی تحولات افغانستان
پس از مدتی تنش میان پاکستان و افغانستان، مولانا فضل‌الرحمن رهبر حزب جمعیت علمای اسلام پاکستان، روز یکشنبه وارد کابل شد. او تاکنون با ملا محمد حسن آخوند نخست وزیر حکومت طالبان، مولوی عبدالکبیر معاون سیاسی نخست وزیر، مولوی امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه و عبدالطیف منصور سرپرست وزارت انرژی و آب حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرده است. بر اساس برخی خبرها، قرار است وی با ملاهبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان نیز در قندهار دیدار و گفتگو کند هر چند که منابعی از لغو این دیدار خبر داده‌اند.
دولت پاکستان سفر مولانا فضل‌الرحمن به افغانستان را یک سفر شخصی خوانده است اما رسانه‌های پاکستان سفر این روحانی سیاسی و پرنفوذ پاکستان را به افغانستان با هدف حل تنش‌های سیاسی بین دو کشور از جمله گفتگو درباره حل مسئله تحریک طالبان پاکستان، عنوان کرده‌اند. نخست وزیر و دیگر مقامات حکومت طالبان نیز سفر این مقام پاکستانی را برای حل تنش به وجود آمده میان افغانستان و پاکستان، سودمند خوانده‌اند.
با این وجود سؤال مطرح این است که آیا سفر این شخصیت پرنفوذ سیاسی و مذهبی پاکستان می‌تواند تنش‌های اساسی میان پاکستان و حکومت طالبان را حل کند؟
هدف و پیام سفر مولانا فضل‌الرحمن به کابل
بررسی شواهد و قرائن مستند نشان می‌دهد که سفر مولانا فضل‌الرحمن به کابل برای مهار و یا جلوگیری از افزایش تنش میان کابل و اسلام‌آباد صورت گرفته است. از سوی دیگر، جایگاه سیاسی و مذهبی مولانا فضل‌الرحمن در پاکستان و در میان طالبان افغانستان بیانگر آن است که تلاش وی برای کاهش تنش میان دولت پاکستان و حکومت طالبان، برای دو طرف موجه و مطلوب به نظر می‌رسد. چه آن که از سالیان دور تاکنون، کارشناسان مسائل افغانستان از مولانا فضل الرحمن به عنوان پدر معنوی جنبش طالبان یاد می‌کنند.
از یک زاویه‌ی دیگر، سفر مولانا فضل‌الرحمن به کابل، گویایی حجم تنش و بیانگر تراز سیاست خارجی حکومت طالبان در قبال دولت پاکستان نیز می‌باشد. در حالی که تا زمان ورود طالبان به ارگ ریاست جمهوری کابل، روابط کاری میان طالبان و پاکستان به صورت مستقیم و بی‌واسطه بود، اما اکنون روابط میان کابل و اسلام‌آباد به یک واسطه و میانجی موجه و معتبر مانند مولانا فضل‌الرحمن، نیاز جدی پیدا کرده است. این وضعیت برای حکومت طالبان به عنوان یک نکته اثباتی بسیار حائز اهمیت است و بیانگر آن است که برخلاف ادعای مخالفان سیاسی طالبان، حکومت طالبان مانند حکومت پیشین افغانستان دست نشانده هیچ قدرتی بیرونی از جمله دولت پاکستان نمی‌باشد.
نتایج سفر مولانا فضل الرحمن به کابل
با وجود شخصیت و جایگاه مولانا فضل‌الرحمن، اما چشم‌انداز تحولات افغانستان و پاکستان، گواه آن است که نتیجه سفر وی به کابل در خوشبینانه‌ترین حالت تنها در کوتاه مدت باعث جلوگیری از افزایش تنش جاری میان کابل و اسلام‌آباد خواهد شد. به احتمال زیاد هدف پاکستان از سفر وی به افغانستان، نیز همین می‌باشد. زیرا اولا از برداشت‌ها به خوبی قابل استنباط است که خود کنترلی حکومت طالبان در قبال اخراج گسترده مهاجران افغانی از پاکستان و تلاش طالبان برای تقویت روابط راهبردی با هند، این سیگنال را به پاکستان رساند که گزینش هر نوع سیاست تنبیه به جای تعامل، باعث افزایش تنش و چالش با حکومت طالبان خواهد شد.
دوم این که، کانون منازعه میان افغانستان و پاکستان به حدی ریشه‌دار و فعال است که دولت پاکستان به عنوان یک راهبرد، برای دهه‌های متمادی سیاست فروپاشی نظام‌های مستقر در کابل را در پیش گرفت. با این وجود، تجربه‌های مکرر ثابت ساخته است که اگر منازعات مرزی، نگاه پاکستان به افغانستان به مثابه عمق استراتژیک در برابر هند، مسأله دیپلماسی آب و ترانزیت میان افغانستان و پاکستان به صورت حقوقی حل نشود، روابط سیاسی میان حکومت طالبان و دولت پاکستان در سال‌های پیش‌رو با تنش‌های متعدد و متوالی روبرو خواهد شد.
با این نگاه، سفر مولانا فضل‌الرحمن فقط می‌تواند زمینه را برای گفتگوی مجدد میان حکومت طالبان و پاکستان جهت حل چالش‌های مهم کنونی از جمله مسئله مهاجرین و تحریک طالبان پاکستان فراهم کند و فراتر از آن، گامی بنیادین برای تغییر راهبرد سیاست خارجی پاکستان و افغانستان برداشته نخواهد شد زیرا شواهد نشان می‌دهد که دستگاه اطلاعات پاکستان موسوم به آی اس آی، به عنوان قدرت اصلی این کشور، تا هنوز از راهبرد «امنیت تهاجمی» خود عدول نکرده است و منافع سیاسی- امنیتی پاکستان را در قبال فعال نگهداشتن عوامل منازعه در داخل افغانستان و منطقه جستجو می‌کند تا از این طریق با بازی قدرت‌های بزرگ در منطقه همسویی پیدا کند.
با این وجود، خرد سیاسی اقتضا می‌کند که دولت پاکستان و حکومت طالبان، با انتخاب یک مکانیسم منطقی و کارشناسی شده برای حل چالش‌های اساسی و تاریخی میان دو کشور، اقدامات جسورانه و مؤثر را در پیش گیرند تا زمینه‌های مستحکم را برای تعاملات پایدار میان این دو کشور و برقراری ثبات در منطقه فراهم کنند.
