بررسی تحولات افغانستان
نشست «فرمت مسکو» با حضور نمایندگان کشورهای روسیه، چین، ایران، هند، پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان روز چهارشنبه 25 آبان/عقرب ماه در مسکو برگزار شد. «فرمت مسکو» شکل تغییر یافته‌ای از یک گروه با نام تروئیکا پلاس است که پیش از سقوط جمهوریت توسط روسیه شکل گرفت و در آن روسیه، چین، آمریکا و پاکستان درباره افغانستان رایزنی می‌کردند. فعالیت تروئیکا پلاس بعد از سقوط جمهوریت متوقف شد و در اوایل آبان/عقرب «الکساندر وینیدیکتوف» معاون شورای امنیت ملی روسیه اعلام کرد که عملکرد تروئیکا پلاس موفق نبود و به جای آن فرمت جدید پنج جانبه روسیه، چین، پاکستان، هند و ایران ایجاد می‌شود.
تشکیل «فرمت مسکو» و نشست اعضای آن در زمانی صورت می‌گیرد که 15 ماه از تشکیل حکومت طالبان می‌گذرد و هیچ چشم انداز روشنی برای افغانستان درگیر بحران، تصور نمی‌شود. حکومت تک قومی طالبان، قوانین سختگیرانه این حکومت، بلوکه شدن دارایی‌های افغانستان توسط آمریکا، حضور گروه‌های تروریستی در خاک افغانستان و روی آوردن برخی جناح‌های مخالف طالبان به مقاومت‌های مسلحانه از عوامل این بحران هستند. تداوم این وضعیت سبب شده است که برخی از کنشگران خارجی از جمله آمریکا دست به اقداماتی بزنند و این اقدامات و حاشیه‌های آن به یک روند تبدیل شده است که احتمالا منتج به مذاکره بین حکومت طالبان و مخالفان سیاسی- نظامی خواهد شد.
نشست «فرمت مسکو» را باید یک کنش منطقه‌ای در راستای نقش آفرینی در اوضاع افغانستان تلقی کرد. هر چند که نشست‌های دیگر منطقه‌ای از جمله «نشست همسایگان افغانستان» و «گفتگوهای امنیتی منطقه‌ای دهلی» هم در همین راستا برگزار شدند اما تمایز نشست «فرمت مسکو» بر این است که مبتنی بر روند جدیدِ شکل گرفته درباره افغانستان می‌باشد.
بیانیه پایانی این نشست نکاتی را در خود جای داده است که دست کم در سطح اعلامی حکایت از همسویی و هماهنگی منطقه در واکنش به اوضاع داخلی افغانستان و روند شکل گرفته درباره این کشور می‌باشد. 3 نکته جدید و نسبتا مهم این بیانیه را می‌توان موارد زیر عنوان کرد.
۱- در این بیانیه آن چه بیش از همه متمایز است، یک هشدار است. این بند حاوی هشدار چنین است: استقرار تأسیسات زیربنایی نظامی کشورهای ثالث در افغانستان و کشورهای مجاور غیرقابل قبول است. این مطالبه را می‌توان مهمترین نکته این بیانیه ذکر کرد. شاید در باب چرایی گنجانده شدن این بند در بیانه بتوان گفت که واکنشی به دو رویداد است. نخست واکنشی به تکاپوی آمریکا برای تاسیس پایگاه نظامی یا پهپادی در منطقه است که واشنگتن پس از خروج نظامی از افغانستان با جدیت به دنبال آن است. دوم، واکنشی به هر گونه توافق احتمالی بین آمریکا و طالبان درباره همکاری‌های استخباراتی است. دیدار عبدالحق وثیق رئیس اداره استخبارات حکومت طالبان با معاون سازمان سیا در قطر حساسیت کشورهای منطقه را برانگیخته است.
2- درخواست برای جبران خسارات وارده به افغانستان طی 20 سال حضور آمریکا و ناتو در افغانستان یکی دیگر از مطالبات این نشست بوده است. هر چند که این درخواست پیش از این به صورت جداگانه توسط مقامات معدود کشورهای منطقه مطرح شده بود اما توافق کشورهای منطقه برای گنجانده شدن آن در بیانیه نشست یک امر مهم است. لشکرکشی نظامی آمریکا به افغانستان بدون این که هیچ تغییر مثبتی در وضع این کشور ایجاد کند، خسارات مادی و معنوی هنگفتی برجای گذاشته است که نه تنها مردم افغانستان بلکه منطقه تاوان آن را می‌دهند. طرح این مطالبه، درست و بحق بوده و باید پیگیری شود.
3- درخواست برای ایجاد «گروه مذاکره‌کننده بین‌المللی» زیر نظر سازمان ملل از دیگر مطالبات این نشست است. این مطالبه هم در حقیقت واکنشی به روند جدید شکل گرفته است که آمریکا همانند قبل تصمیم دارد یکجانبه آن را به پیش ببرد. یکجانبه‌گرایی آمریکا در روند مذاکرات سابقه موسوم به مذاکرات دوحه سبب شد که ساختار جمهوریت در افغانستان از هم بپاشد و بحران کنونی خلق شود. لذا تلاش برای تشکیل یک گروه بین‌المللی تحت نظارت سازمان ملل مطالبه درستی به منظور جلوگیری از یکجانبه‌گرایی آمریکا و تحمیل دیدگاه خود به افغانستان و منطقه می‌باشد.
دیگر مصوبات و مطالبات این نشست پیش از این هم در نشست‌های سابق مطرح شده بودند. اقدام عملی حکومت طالبان به تعهد خود مبنی بر مبارزه با تروریسم و مواد مخدر، برداشتن گام‌های مشهود علیه سازمان‌های تروریستی با هدف حذف و نابودی آنها، اعلام آمادگی برای کمک به افغانستان برای مبارزه با تروریسم، درخواست از افغانستان برای تشکیل حکومت فراگیر، درخواست آزادی ذخایر ارزی افغانستان و اعلام آمادگی برای همکاری منطقه به منظور گفتگوهای بین‌الافغانی از جمله مباحث مطرح شده در بیانیه پایانی نشست «فرمت مسکو» است.
