بررسی تحولات افغانستان
حمله نظامی هند علیه پاکستان که عملیات سندور نامیده شده، فضای منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. افغانستان که به شدت از تحولات هند و پاکستان تاثیرپذیر است، در چنین فضایی به دلایل مختلفی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
مسدود شدن مسیرهای ترانزیتی افغانستان در مسیر بازارهای هند و پاکستان، فرصت رشد برای گروه‌های افراط‌گرا در منطقه، احتمال تعویق طرح‌های زیربنایی منطقه‌ای مانند تاپی، کاسا هزار و خط ریلی ترانس- افغان از جمله پیامدهای درگیری بین هند و پاکستان بر افغانستان هستند.
این تأثیرات و اثرپذیری افغانستان، به طور کلی از سه عامل عمده ناشی می‌شود. نخست اینکه، پاکستان و هند در منطقۀ جنوب آسیا، نقش و جایگاه دو بازیگر بزرگ و تعیین کننده را دارند و هر نوع تنش و درگیری بین این دو کشور، بر کشورهای پیرامونی تأثیر مستقیم دارد.
دوم، افغانستان از زمان تجزیۀ شبه قاره هند به بعد، به عنوان یک ضلع در منازعۀ هند و پاکستان قرار گرفته است. در کنار منازعۀ خط دیورند، نفوذ سیاسی هند در افغانستان نیز به عنوان یک عامل منازعه بین افغانستان و پاکستان مطرح است. حتی به فرض اعلام بی‌طرفی کابل در منازعات بین هند و پاکستان، بازهم ژئوپلیتیک افغانستان را نمی‌توان در این بحران منطقه‌ای از میدان بازی خارج کرد.
سوم، اقتصاد افغانستان به طرح‌های منطقه‌ای، بازار، بنادر و ترانزیت جنوب آسیا به‌خصوص هند و پاکستان وابسته است. طبیعی است که هر گونه تنش و درگیری بین هند و پاکستان تأثیرات مستقیمی بر توسعه و ثبات اقتصادی افغانستان خواهد داشت.
با توصیف این وابستگی و تاثیرپذیری افغانستان از تحولات هند و پاکستان، در صورتی که تنش و درگیری بین هند و پاکستان ادامه یابد، حکومت طالبان چه موضعی اتخاذ خواهد کرد؟ برای پاسخ به این پرسش 3 سناریو مطرح است.
سناریوی بی‌طرفی
حکومت طالبان پس از کسب قدرت، در قبال تحولات منطقه سیاست بی‌طرفی را در پیش گرفته است. بررسی رفتارهای طالبان در سه سال گذشته، به وضوح این موضوع را تأیید می‌کند. تنها موضعگیری حکومت طالبان، علیه رژیم صهیونیستی بوده است و غیر از آن تاکنون در تنش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به نفع یا علیه کشوری موضعگیری نکرده است.
حکومت طالبان در سیاست خارجی خود نیز اصل بی‌طرفی را رعایت کرده است. اقدامات و گام‌های پاکستان و هند برای نزدیکی با حکومت طالبان، تاکنون مقامات کابل را به رفتارهای جانبدارانه علیه دهلی یا اسلام آباد ترغیب و یا وادار نکرده است.
تجربیات گذشته بیانگر آن است که موضعگیری افغانستان در منازعۀ هند و پاکستان، به ضرر افغانستان تمام شده است.
بر این اساس، یکی از سناریوها این است که حکومت طالبان، طبق سیاست خارجی خود و با درس از تجربیات تاریخی، در تنش و درگیری بین هند و پاکستان موضع بی‌طرفی اتخاذ خواهد کرد.
سناریوی همسویی با پاکستان
با وجود آن که حکومت طالبان در سیاست خارجی خود موضع بی‌طرفانه اتخاذ کرده است اما اگر هند و پاکستان وارد یک جنگ فراگیر، تمام عیار و طولانی شوند، آیا بازهم حکومت طالبان بر موضع بی‌طرفانۀ خود پایدار خواهد ماند؟
در چنین حالتی، انتظار افکار عمومی پاکستان به‌خصوص مدارس و جامعۀ مذهبی این کشور این است که حکومت طالبان به عنوان یک همسایۀ مسلمان، در جنگ پاکستان علیه هند سهم بگیرد و دِین تاریخی خود را در برابر حمایت‌های پاکستان از جهاد افغانستان، ادا کند. این قرائت با پشتوانۀ مدارس و پیشوایان مذهبی پاکستان در جهاد احتمالی علیه هند، توان آن را دارد تا افکار عمومی را بین سربازان و هواداران طالبان در افغانستان تحت تاثیر قرار دهد.
در چنین وضعیتی، این احتمال وجود دارد که ساختار و صفوف طالبان، گرفتار نوعی تزلزل فکری و عاطفی شود که ممکن است سیاست بی‌طرفی طالبان در قبال جنگ تمام عیار هند و پاکستان کنار گذاشته شود. بر این اساس، محتمل است که یکی از سناریوها، حمایت طالبان از پاکستان در برابر هند باشد.
سناریوی همسویی با هند
همسویی طالبان با هند در جنگ بین پاکستان و هند، در عین حال که شگفتی به نظر می‌رسد، ولی به عنوان یک سناریو مطرح است. طبق دیدگاه سنتی، موقعیت افغانستان و هند، مانند دو غولی هستند که جغرافیای باریک پاکستان را احاطه کرده‌اند و با اعمال فشار هماهنگ هند و افغانستان، کشور پاکستان یا منزوی می‌شود و یا تحت کنترل درخواهد آمد.
در تحولات غیرمترقبۀ دنیای سیاست، این احتمال بعید نیست که تنش سیاسی سه سال اخیر بین پاکستان و حکومت طالبان هرگز به مرحلۀ تعامل سیاسی نرسد و در سال‌های پیش رو با تنش و جنگ بین هند و پاکستان تلاقی پیدا کند.
مطالب مرتبط
تحلیلی بر سفر نماینده ویژه هند به افغانستان
تحلیل حادثه تروریستی در کشمیر هند و تاثیر آن بر افغانستان
جمع‌بندی
شواهد به ویژه اظهار نظرهای مقامات پاکستانی بیانگر آن هستند که جنگ تمام عیار بین هند و پاکستان صورت نخواهد گرفت. عوامل بازدارند زیادی برای وقوع یک جنگ تمام عیار بین دو کشور وجود دارند که از آن جمله بحران اقتصادی پاکستان، افزایش فعالیت و گسترۀ وجودی گروه‌های مخالف پاکستان مانند تحریک طالبان پاکستان و ارتش آزادیبخش بلوچ، مسلح بودن هر دو کشور به تسلیحات اتمی و عدم علاقۀ هند برای ورود به جنگی با آیندۀ مبهم می‌باشند.
بر این اساس، محتمل‌ترین سناریو فرا روی حکومت طالبان در قبال درگیری بین هند و پاکستان، سیاست بی‌طرفی است. پیام وزارت خارجۀ حکومت طالبان هم دلالت بر همین رویکرد دارد.
توصیه می‌شود که حکومت طالبان، منافع ملی افغانستان را به رقابت بین هند و پاکستان گره نزد و آن را از دایرۀ رقابت این دو کشور و نیز رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی دور و ایمن نگهدارد.
