بررسی تحولات افغانستان
فاکتوری به نام TTP
به رغم همسویی و اتحاد استراتژیک بین پاکستان و طالبان افغانستان در دو دهۀ اخیر، پس به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، چالش امنیتی بین دو کشور زودتر از آن که انتظار می‌رفت، خود را نشان داد. این چالش امنیتی، روابط اقتصادی و سیاسی هر دو کشور را تحت تأثیر قرار داد به گونه‌ای که اسلام‌آباد با وجود شرایط بحرانی حکومت طالبان، اقدام به اخراج صدها هزار مهاجر افغان کرد.
چالش موجود در روابط دو کشور سبب شد که مقامات پاکستان به طور متعدد مرز این کشور با افغانستان را مسدود کنند و مانع ورود کالاهای تجاری و مسافران افغان به خاک خود شوند. علاوه بر این، اسلام آباد با ادعای حضور تحریک طالبان پاکستان (TTP) در افغانستان، پس از 1400 تاکنون چندین بار مناطق شرقی افغانستان را بمباران کند. این وقایع، دلالت بر وجود تنشی عمیق بین دو کشور و دو متحد دیرینه دارد.
پیشینه‌شناسی رفتارهای افغانستان و پاکستان پس از تاسیس کشوری به نام پاکستان نشان می‌دهد که این دو کشور در دام بازی‌های جنگ سرد افتادند. جنگ سرد بین آمریکا و شوروی سابق، ماهیت روابط پاکستان و افغانستان را امنیتی ساخت و این دو کشور را وارد بازی قدرت‌های بزرگ کرد. تجهیز ارتش و بنیادهای امنیتی پاکستان از سوی آمریکا و متقابلا تجهیز و آموزش ارتش افغانستان از سوی شوروی سابق، روابط بین افغانستان و پاکستان را وارد فاز امنیتی کرد.
بر این اساس، در تحولات سیاسی و امنیتی افغانستان، از گذشته تا حال، پاکستان به عنوان یک بازیگر مهم مطرح بوده است و متقابلا دولت‌های افغانستان از دورۀ محمد داوودخان تاکنون تلاش کرده‌اند در قبال راهبرد امنیتی پاکستان، ابزارهای بازدارنده را جستجو کنند. به همین دلیل، تی‌تی‌پی را نمی‌توان چالش اصلی بین افغانستان و پاکستان دانست.
با توجه به پیشینۀ روابط سیاسی – امنیتی بین پاکستان و افغانستان، هر دو کشور در تلاش هستند که دست برتر را در قبال یکدیگر داشته باشند. با این نگاه، می‌توان گفت که TTP تنها عامل تنش امنیتی بین افغانستان و پاکستان نیست، بلکه به عنوان یک عامل امنیتی در بستر مساعد و تاریخی بین دو کشور در سال‌های اخیر ظاهر شده است.
بن بست در مسئله TTP
رویکرد مقامات پاکستان این است که TTP را دشمن عنوان می‌کنند و ادعا دارند که هزاران نفر از اعضای TTP در خاک افغانستان توسط حکومت طالبان میزبانی می‌شوند. در مقابل این رویکرد پاکستان، حکومت طالبان از زمان جنگ با آمریکا و دولت تحت حمایت آن، نه تنها روابط مستحکمی با TTP دارد بلکه رهبر این گروه با رهبر طالبان افغانستان در بیعت است و به همین دلیل حکومت طالبان در سه سال گذشته تلاش کرده است به عنوان یک میانجی، راه حل سیاسی را بین پاکستان و تی‌تی‌پی جستجو کند.
ذیل همین تلاش‌ها، حکومت طالبان جابجایی اعضای TTP را در مناطق دور از مرز پاکستان پیشنهاد کرده است. بر اساس این طرح، حکومت طالبان کلیه نیروها و خانواده‌های اعضای TTP از مناطق همجوار پاکستان دور و در ولایت‌های دور دست مستقر می‌سازد و اجازه هیچ گونه فعالیت سیاسی و نظامی به آنها نمی‌دهد. چین به عنوان یک میانجی بین کابل و اسلام آباد، از این طرح استقبال کرده و هزینه مالی این طرح را پذیرفته است.
از سوی دیگر، دو دستگی بین حکومت سیاسی پاکستان و نهادهای امنیتی این کشور در قبال افغانستان از دیر باز وجود داشته است و با روی کار آمدن حکومت طالبان باز هم این دو دستگی بین نهادهای تصمیم‌گیر پاکستان مشاهده می‌شود.
با آغاز تلاش‌های حکومت سیاسی پاکستان به رهبر شهباز شریف برای تنش‌زدایی از روابط اسلام آباد – کابل که آخرین اقدام در این زمینه اعزام محمد صادق خان نماینده ویژۀ این کشور به کابل بود، احتمال می‌رفت که توافقاتی در زمینه طرح جابجایی TTP صورت گیرد و این طرح عملیاتی شود. اما حملۀ هوایی پاکستان به ولایت پکتیکا در شرق افغانستان در دقیقه 90 که منجر به کشته شدن 46 غیرنظامی شد، تلاش‌های دولت شریف را با بن بست مواجه ساخت.
برخی رهبران رده اول حکومت طالبان ضمن واکنش شدید به این تجاوز پاکستان، در سخنان خود در مراسم سالگرد تهاجم شوروی به افغانستان، بیان داشتند که برخی حلقات خاص در پاکستان به دنبال تشدید تنش‌ها بین افغانستان و پاکستان هستند. به احتمال زیاد، منظور از این حلقات، ارتش و استخبارات پاکستان است.
در تحلیل این رفتار ارتش پاکستان درست در زمانی که نماینده ویژه این کشور در کابل مشغول مذاکره بود، باید گفت که احتمالا صرفا جابجایی TTP گزینه مطلوب نهادهای امنیتی پاکستان نیست و از نظر آنها این اقدام باعث رفع تهدید این گروه نمی‌شود.
تجربه نشان داده است که تنش‌های امنیتی بین کشورها، غالبا مسئله‌ای ریشه‌دار است و حل آن تابع فرایندهای پیچیده‌ای است. بر این اساس، جابجایی TTP با میانجی‌گری و حمایت مالی چین، ممکن است منجر به آغاز گفتگوها بین پاکستان و حکومت طالبان شود اما از نظر پاکستان راه حل اساسی و بنیادی نیست.
با فرض این که مسئله TTP بین افغانستان و پاکستان با جابجایی این گروه در نقاط دور از مرز حل شود، آیا بستر تنش بین افغانستان و پاکستان برای همیشه از بین خواهد رفت؟ به نظر می‌رسد که با حل مسئله TTP، بازهم نمی‌توان در قبال این پرسش پاسخ قاطعانه‌ای ارائه کرد.
به طور کلی، بدون عدم توجه به تنش‌های بینادی بین افغانستان و پاکستان، بستر تنش همچنان برای چالش‌های جدید باقی و مساعد خواهد ماند. از این رو، بایسته آن است که پاکستان و حکومت طالبان در یک اقدام تاریخی و تدبیر خردمندانه، چالش‌های بین دو کشور را شناسایی کنند و بر اساس الزامات حقوقی نظام بین‌الملل و حسن همجواری، راهبردهای مطمئن و قابل تطبیقی را در دستور کار قرار دهند و روابط دو کشور را غیر امنیتی سازند.
