بررسی تحولات افغانستان
روز پنجشنبه دوم آذر/ قوس شهر مسکو میزبان نشستی درباره افغانستان بود که عمده مهمانان این نشست از مخالفان حکومت طالبان بودند. در این نشست که به میزبانی حزب «روسیه عادل» با عنوان «افغانستان در میان گذشته و آینده» برگزار شد، برجسته‌ترین چهره از مخالفان حکومت طالبان یعنی احمد مسعود رهبر جبهه مقاومت ملی همراه با جمعی دیگر از مخالفان حضور داشتند. این نشست در حالی برگزار شد که حدود 2 ماه پیش مسکو میزبان نمایندگان ویژه و مقام‌های ارشد کشورهای منطقه در قالب فرمت مسکو بود که در آن امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان نیز دعوت شده بود.
با توجه به این که مسکو از نخستین کشورهایی بود که آشکارا به حکومت وقت افغانستان پشت کرد و ارتباط با طالبان را در دستور کار قرار داد، برخی نشست مسکو با حضور مخالفان طالبان را به منزله احتمال تغییر رویکرد روسیه مطرح کرده‌اند. برای درستی یا نادرستی فرضیه تغییر رفتار روسیه باید متغیرهای متعددی را مد نظر قرار داد.
به رغم این که وزارت خارجه روسیه در برگزاری نشست مسکو با حضور مخالفان طالبان نقشی نداشته است اما برگزاری نشستی در این سطح نمی‌تواند بدون چراغ سبز حکومت روسیه برگزار گردد. لذا نقش حکومت روسیه و میزبانی از این نشست را باید در محاسبات مد نظر قرار دارد. این حرکت مسکو که از پیشتازان برقراری ارتباط با طالبان و سپس از حامیان حکومت طالبان بود، حاوی پیام و دارای معنی و مفهوم است. معناشناسی این رفتار نشان می‌دهد که این پیام دو مخاطب دارد.
پیام اخطار مسکو به حکومت طالبان
نخستین مخاطب این پیام حکومت طالبان است. مسکو به رغم سرمایه‌گذاری معنوی پر هزینه بر روی طالبان، چه در ظرفیت یکجانبه و چه در ظرفیت چند جانبه (فرمت مسکو) نتوانسته است به انتظارات خود دست یابد. با قطعیت بالا می‌توان گفت که مهمترین مطالبه روسیه از حکومت طالبان تهدیدزدایی از ولایت‌های شمالی افغانستان که همجوار با «خارج نزدیک» روسیه هستند، می‌باشد. با توجه به جنگ اوکراین، مسکو به شدت نگران تهدیدزایی در مرزهای آسیای مرکزی از سوی گروه‌های تروریستی و افراطی است. هر چند حکومت طالبان به کشورهای منطقه اطمینان داده است که از خاک این کشور تهدیدی متوجه آنها نخواهد بود اما وجود گروه‌هایی مانند انصارالله تاجیکستان، حرکت اسلامی ازبکستان و داعش خراسان پتانسیلی برای بازی علیه امنیت خارج نزدیک روسیه توسط برخی کشورها هستند.
از سوی دیگر، روسیه به عنوان مبتکر و میزبان نشست‌های فرمت مسکو، نتوانسته است که حکومت طالبان را مجاب به پذیرش مطالبات کشورهای منطقه کند. در صدر این مطالبات جمعی، رفع تهدید گروه‌های تروریستی، تشکیل حکومت فراگیر و رعایت حقوق زنان است که به رغم تکرار در بیانیه‌های پایانی نشست‌های چهارم و پنجم فرمت مسکو، حکومت طالبان وقعی برای آن قائل نشده است.
سیگنال قرمز روسی به سناریوی غربی
مخاطب دوم این رفتار روسیه، آمریکا است. درک این پیام زمانی میسر است که با عطف به آینده به تحولات افغانستان نگریسته شود. طبق اسناد و شواهد آشکار، کشورهای غربی به رهبری آمریکا در تلاش هستند که بار دیگر به ایفای نقش در تحولات افغانستان ورود کنند و بر خلاف سیاست دو سال گذشته این بار از باب تعامل با حکومت طالبان وارد صحنه بازی خواهند شد. با توجه به احتمال استقبال طالبان از این سیاست جدید غرب، صحنه بازی برای روسیه تنگ خواهد شد. مسکو در گذشته با کارت طالبان، بازی مخالف با نقشه راه آمریکا را در پیش گرفت و ثابت کرد که به عنوان یک بازیگر سنتی در عرصه سیاست و امنیت افغانستان می‌تواند نقش متفاوتی ایفا کند.
به نظر می‌رسد که روسیه با میزبانی از نشست مخالفان طالبان در حال حاضر فقط درصدد است تا به حکومت طالبان و آمریکا سیگنال قرمزی نشان دهد. مسکو با این میزبانی به حکومت طالبان یادآوری می‌کند که ابزار استفاده از مخالفان را در دسترس دارد و باید به مطالبات روسیه توجه کند. از سوی دیگر به آمریکا پیام می‌دهد که نادیده گرفتن نقش و سهم روسیه در صحنه افغانستان می‌تواند منجر به برهم زدن بازی با کارت مخالفان طالبان شود.
بازی مسکو بر اساس منافع خود
با توجه به این که حرکت در مسیر تقابل با حکومت طالبان و حمایت از مخالفان این حکومت هزینه‌های زیادی را می‌طلبد که قطعا مسکو توان پرداخت آن را ندارد، در حال حاضر تغییر سیاست مسکو مبنی بر حمایت از مخالفان طالبان منتفی است. لذا فرضیه حمایت احتمالی روسیه از مخالفان طالبان در حال حاضر پر هزینه و منتفی است. برگزاری نشست روز پنجشنبه را باید یک مانور قدرت یا بازی روسی با استفاده از کارت مخالفان طالبان نامید و در حال حاضر آبی از این گونه نشست‌ها برای مخالفان طالبان گرم نمی‌شود. حکومت طالبان باید پیام این رفتار روسیه را درک کند و در راستای تحقق مطالبات به حق داخلی و منطقه‌ای اقدام کند. استنکاف از این مطالبات ممکن است پس‌رفت در وضعیت افغانستان و حکومت طالبان ایجاد کند.
