بررسی تحولات افغانستان
در بحبوبه تنش بین هند و پاکستان به دلیل حادثه خونین پهلگام کشمیر، آناند پرکاش نماینده ویژه وزارت امور خارجه هند و رئیس بخش افغانستان، ایران و پاکستان در سفری غیرمنتظره وارد کابل شد و با امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان دیدار و گفتگو کرد.
هر چند هیچ یک از دو طرف جزئیات گفتگوها را منتشر نکردند اما به نظر می‌رسد این سفر غیرمنتظره تحت تاثیر دور جدیدی از تنش‌ها بین دهلی و اسلام آباد انجام شد. در این یادداشت تلاش می‌شود اهداف احتمالی این سفر در وضعیت کنونی منطقه تشریح شود.
دریافت تضمین از کابل
هند مدعی است که حمله تروریستی در پهلگام کشمیر توسط جنگجویان تحت حمایت پاکستان صورت گرفته و حق دفاع از خود را محفوظ می‌داند. بر همین اساس، احتمال دارد که همانند سال 2019، عملیاتی تلافی جویانه را در خاک پاکستان انجام دهد. در آن سال به دنبال یک حمله تروریستی در منطقه پولواما واقع در کشمیر، نزدیک به 40 تن از نظامیان هندی کشته شدند. در واکنش به این اقدام، هند، دست به حمله هوایی در خاک پاکستان علیه مقر گروه‌های تروریستی زد.
اکنون نیز انتظار می‌رود که دهلی در واکنش به حمله تروریستی پهلگام همانند سال 2019 ، دست به یک عملیات تهاجمی در خاک پاکستان بزند. دهلی نگران است که حکومت طالبان پس از این حمله، موضع ضد هندی اتخاذ کند. همچنین این احتمال وجود دارد که پاکستان دست به اقدام تلافی جویانه بزند و حمله هندی‌های را پاسخ دهد. در چنین شرایطی نقش کابل مهم است چرا که هر گونه اعلام موضع رهبر طالبان علیه دهلی، می‌تواند منجر به بسیج گروه‌های شبه‌نظامی منطقه و افراد مستقل علیه هند شود. موضع رهبر طالبان در این مسئله وزن خاصی دارد و دهلی با اعزام این مقام موضع طالبان را سنجیده است.
به نظر می‌رسد که نماینده ویژه دهلی خرسند از کابل رفته است. نخست آن که سیاست خارجی حکومت طالبان بی‌طرفانه است و تاکنون به جز علیه رژیم صهیونیستی، علیه کشور دیگری به ویژه در مناقشات موضع‌گیری نکرده است.
دوم، به دلیل تنش‌هایی که بین کابل و اسلام آباد وجود دارد، اعلام حمایت از پاکستان در مقابل هند، پیامدهای منفی داخلی در پی خواهد داشت. به لحاظ داخلی، افکار عمومی افغانستان به دلیل اخراج غیرمسئولانه مهاجرین افغانستان به شدت علیه پاکستان است.
سوم، دهلی یکی از بزرگترین کشورهای کمک‌کننده به افغانستان است و کابل بسیار امیدوار به سرمایه‌گذاری این کشور در پروژه‌های زیربنایی افغانستان است. اتخاذ موضع ضد هندی از سوی رهبر طالبان، می‌تواند سبب روی‌گرداندن دهلی از کابل شود.
چهارم، کابل به روابط مثبت با دهلی برای فشار بر پاکستان نیاز دارد و به همین دلیل دهلی را از دست نخواهد داد.
مذاکرات اقتصادی
متعاقب حمله تروریستی در پهلگام کشمیر و تصمیم‌های واکنشی دهلی و اسلام آباد علیه یکدیگر، مرزهای دو کشور به روی یکدیگر مسدود شدند. یکی از متضررین این وضع افغانستان است که صادرات کالاهای آن به هند از طریق پاکستان متوقف شد. بر اساس اعلام مقامات حکومت طالبان، حجم تجارت کابل و دهلی نزدیک به 800 میلیون دلار در سال بوده است. در شرایطی که تجارت با پاکستان به شدت آسیب دیده است، توقف صادرات کالا به هند، شوک دیگری بر اقتصاد حکومت طالبان است.
به همین دلیل گمانه‌زنی می‌شود که آناند پرکاش در این سفر درباره این موضوع با کابل رایزنی کرده باشد. به ویژه این که در خبر دیدار متقی با آنند پرکاش، موضوع ترانزیت یکی از محورهای مذاکرات ذکر شده است. تنها راه باقی مانده برای صادرات کالاهای افغانستان به هند، بندر چابهار است که هند با کم‌کاری خود طی سال‌های گذشته، این مسیر جایگزین را تسهیل و تجهیز نکرد. اکنون که افغانستان و هند با بن‌بست سختی مواجه شده‌اند، ممکن است طرف افغان مصرانه از هند بخواهد که برای تکمیل مسیر ترازیتی چابهار اقدام جدی کند.
احتمال می‌رود در این سفر درباره استخراج و صادرات منابع معدنی افغانستان به ویژه زغال سنگ مذاکراتی بین دو طرف صورت گرفته باشد. به تازگی وزارت فولاد هند شرکت‌های داخلی را به خرید دارایی‌های سنگ‌آهن، زغال‌سنگ و سایر مواد اولیه کلیدی در خارج از کشور ترغیب کرده است. افغانستان که یکی از صادرکنندگان زغال سنگ به پاکستان بود، اکنون بخشی از درآمد خود را از دست داده است و هند می‌تواند یکی از بازارهای جایگزین مناسب برای این مقصد باشد.
در تنش به وجود آمده، دهلی برای حفظ افغانستان در موضع کنونی آن نیازمند اعطای مشوق‌هایی به کابل است و در کوتاه مدت، خرید زغال سنگ، کمک قابل اعتنایی به حکومت طالبان خواهد بود.
نتیجه‌گیری
سفر آناند پرکاش به کابل و مذاکره وی با مقامات حکومت طالبان در بحبوبه تنش‌های دهلی و اسلام آباد، نشانه‌ای از سیاست پیچیده، مرحله‌ای و مشروط دهلی در قبال افغانستان و حکومت طالبان است. هند بر آن است تا در حوزه امنیتی، تضمین‌هایی از کابل دریافت کند تا در مناقشه پیش رو، موضع اسلام‌گرایانه رهبر طالبان بسیج گروه‌های ضد هندی را سبب نشود. سفر نماینده ویژه این کشور به افغانستان را نباید یک سفر نمادین تلقی کرد بلکه در این مقطع زمانی، گام مهمی بود که دهلی برداشت.
در چنین شرایطی می‌طلبد که کابل تعادل را در روابط خارجی خود با دو کشور درگیر در این تنش حفظ کند و از سقوط به سمت یکی از این دو رقیب هسته‌ای اجتناب کند. بهتر است کابل، ضمن حفظ بی‌طرفی در تنش دو کشور ، عادی‌سازی روابط با اسلام آباد را که به تازگی شروع شده، دنبال کند تا کمترین آسیب را از این تنش ببیند.
