بررسی تحولات افغانستان
ایران به عنوان یکی از بزرگترین همسایه‌های افغانستان به شدت بر اوضاع و احوال این کشور اثرگذار است. دلیل این تأثیرگذاری همجواری جغرافیایی، پیوند‌های گسترده سیاسی- امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند که امری طبیعی قلمداد می‌شود. با این وجود، نوع روابط ایران با دیگر کشورها به‌خصوص ایالات متحده آمریکا نیز بر افغانستان اثرگذار است. تقریباً در نیم قرن گذشته که روابط تهران – واشنگتن حالت تخاصم داشته است، افغانستان از این رابطه تاثیر پذیرفته است.
با برگشت مجدد دونالد ترامپ به کاخ سفید، رئیس جمهور آمریکا که با پاره کردن توافقنامه برجام یکی از عوامل پیچیده شدن و تنش آفرین در روابط بود، سیاست جدیدی را در دستور کار قرار داده است.ترامپ چنین وانمود می‌کند که قصد دارد تا وضعیت روابط آمریکا با ایران را روشن سازد به همین علت گاه از تهدید و گاه از دیپلماسی و مذاکره سخن می‌گوید.
با توچه به پیشنهاد مذاکره‌ای که از جانب ترامپ صورت گرفته است، نمایندگان دو کشور وارد مذاکرات غیرمستقیم شده‌اند و دور اول و دوم این مذاکرات در مسقط پایتخت عمان برگزار شد. با این فرض که روابط ایران و آمریکا بستگی به مذاکرات در حال انجام دارد، می‌توان دو نوع تاثیرگذاری را بر افغانستان محتمل دانست.
تأثیرات منفی
در صورت شکست مذاکرات، ترامپ تهدید به حمله مستقیم نظامی به ایران کرده است که با توجه به توان دفاعی ایران و در دسترس بودن منافع و پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه و فرامنطقه، بعید است که آمریکا چنین جسارتی به خرج دهد. با این وجود در چنین حالتی، تشدید تحریم‌ها علیه ایران و محاصره اقتصادی و سیاسی این کشور در دستور کار آمریکا قرار خواهد گرفت.
یکی از محتمل‌ترین حالت‌ها در این وضعیت، تلاش آمریکا برای ایجاد محدودیت در روابط افغانستان با ایران به منظور تحت تاثیر قرار دادن مراودات اقتصادی رو به پیشرفت تهران و کابل خواهد بود. هر چند که پیش‌بینی می‌شود روابط دو جانبه ایران و افغانستان تاثیر خاصی از این وضعیت نپذیرد اما به نظر می‌رسد، آمریکا تلاش خواهد کرد تا هر جا که کشور ثالثی در این روابط اقتصادی حضور داشته باشد، آن را تهدید به کنار کشیدن کند.
تلاش افغانستان برای استفاده از بندر چابهار با مشارکت هند هر چند در حال حاضر هم تحت تاثیر تحریم قرار گرفته است، اما در صورت شکست مذاکرات، ممکن است هند با تهدیدهای آمریکا به طور کامل از این پروژه عقب‌نشینی کند.
همچنین ممکن است مسیر ترانزیتی افغانستان به سمت ترکیه و اروپا از طریق ایران تحت تاثیر شرایط جدید قرار گیرد.
با توجه به آن ایران، بزرگترین کشور صادرکننده کالا به افغانستان است، تشدید تحریم‌ها علیه این کشور، بر اقتصاد افغانستان هم اثرخواهد گذاشت.
تاثیر دیگر تشدید تحریم‌های آمریکا، بر اوضاع مهاجرین افغان مقیم ایران قابل بررسی است. این تاثیر به به دو صورت می‌باشد. نخست این که با وخیم شدن وضعیت اقتصادی در جمهوری اسلامی قطعاً فضا برای کار و زندگی بر مهاجرین افغان مقیم این کشور تنگ خواهد شد و ممکن است عده‌ای از مهاجرین به افغانستان بازگردند. دوم این که بخش عمده‌ای از اقتصاد خانواده‌ها در افغانستان متکی بر گارگران خود در ایران می‌باشد و کاهش ارزش پول ایران در مقابل ارزهای خارجی ناشی از تشدید تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی این خانواده‌ها را وخیم خواهد ساخت.
علاوه بر تاثیرات اقتصادی به لحاظ سیاسی نیز مشکلاتی فراروی حکومت طالبان طالبان قرار خواهد گرفت از جمله این که حکومت طالبان که با ایران روابط گرمی دارد، تحت فشارهای شدید آمریکا در دو راهی انتخاب قرار خواهد گرفت؛ ماندن کنار تهران یا تن دادن به درخواست‌های آمریکا. این وضعیت سیاست خارجی حکومت طالبان را در دو راهی انتخاب قرار خواهد داد.
تأثیرات مثبت
در صورت احتمال موفقیت مذاکرات تهران – واشنگتن تاثیرات مثبتی نیز بر افغانستان متصور است. به صورت کلی تاثیرات مثبت عکس آن چیزی است که در تاثیرات منفی قابل تصور است. به لحاظ اقتصادی، تفاهم ایران و آمریکا کاهش تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی را در پی خواهد داشت. کاهش تحریم‌ها به معنای پویایی اقتصادی جمهوری اسلامی و افزایش توان تولیدی و صادراتی این کشور بوده و واحد پول این کشور را در مقابل ارزهای خارجی با ارزش خواهد ساخت.
مزایای این وضعیت برای افغانستان این است که در گام نخست وضعیت چند میلیون مهاجر که در ایران به سر می‌برند، بهتر از قبل خواهد شد. حجم پولیی که کارگران افغان مقیم این کشور به خانواده‌های خود در افغانستان خواهند فرستاد، کمک زیادی بر اقتصاد افغانستان و تامین منابع ارزی در این کشور خواهد کرد.
موضوع چابهار که تحت تاثیر تحریم‌ها به حاشیه رفته است دوباره فعال شده و افغانستان می‌تواند این بندر را به‌عنوان هاب اصلی ترانزیت دریایی خود قرار داده و هند که در این اواخر خود را از پروژه چابهار کنار کشیده است، دوباره جذب این پروژه خواهد شد. حتی کشورهای آسیای مرکزی نیز که مجذوب بندر چابهار هستند فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این بندر را به‌دست خواهند آورد. به همین سان افغانستان علاوه بر بندر چابهار فرصت‌های ترانزیتی بیشتری از خاک ایران به ترکیه و اروپا خواهد یافت که می‌تواند برای اقتصاد افغانستان بسیار مفید تمام شود.
در صورت رفع تحریم‌ها، شکوفایی اقتصاد جمهوری اسلامی می‌تواند فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاران ایرانی در افغانستان ایجاد کند. همچنین به لحاظ سیاسی، افغانستان از فشارهای آمریکا در چگونگی روابط خود با ایران خارج شده و با خیالی آسوده می‌تواند روابط سیاسی با تهران را ادامه داده و گسترش دهد.
با این که آینده مذاکرات تهران – واشنگتن روشن نیست و از آنجا که ترامپ شخصی با پیشینه خلف وعده می‌باشد، نباید انتظار رفتار عرف معمول را از وی متصور بود. بنابراین دو کشور افغانستان و ایران به عنوان همسایه باید خود را آماده پیامد ناخواسته منفی ناشی از رویکردهای ترامپ کنند. هرچند خارج کردن تاثیرگذاری آمریکا از مناسبات بین‌المللی کشورها بسیار دشوار است اما برای دو کشور همسایه لازم است حتی المقدور در صورت تشدید وخامت اوضاع میان تهران و واشنگتن رویکردهایی را اتخاذ کنند تا میزان پیامد منفی آن بر روابط دوجانبه میان آنها به حداقل برسد.
جمهوری اسلامی ایران در سخت‌ترین شرایط در کنار مردم و حکومت‌های افغانستان بوده و برادری خود را در ادوار مختلف ثابت کرده است.
