بررسی تحولات افغانستان
در 28 فروردین 1404، دیوان عالی روسیه اعلام کرد طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی این کشور حذف و ممنوعیت فعالیت‌های آن را لغو کرده است. باید توجه داشت که این تصمیم پس از طبقه‌بندی دو دهه‌ای آن به عنوان یک سازمان تروریستی توسط مسکو، اتخاذ شده است.
دلایل مختلفی را برای این امر می‌توان برشمرد، به‌طوری که وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که مسکو در حال حاضر به دنبال تقویت روابط سودمند متقابل با افغانستان در همه زمینه‌ها، از جمله مبارزه با تروریسم و افزایش همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری با کابل، به ویژه با توجه به موقعیت استراتژیک افغانستان در پروژه‌های انرژی و زیرساختی آینده است.
در واقع این اظهارات به خوبی از تصمیم اخیر مسکو رمزگشایی می‌کند و می‌توان این گونه برداشت کرد که تحولات ژئوپلیتیکی و پیامدهای ژئواکونومیکی در منطقه، اهمیت اقتصادی افغانستان را برای مسکو افزایش داده است.
در مقابل، وزارت امور خارجه دولت طالبان، بیانیه‌ای منتشر و از تصمیم روسیه برای حذف نام این گروه از فهرست سازمان‌های تروریستی استقبال کرد و اظهار داشت که این امر نشان‌دهنده پیشرفت قابل توجهی در تقویت روابط سیاسی و اقتصادی بین دو کشور خواهد بود.
گسترش تجارت دوجانبه
تصمیم روسیه برای حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی با منافع اقتصادی متقابل مسکو و کابل گره خورده است. در این راستا، روسیه نخستین کشوری بود که پس از به قدرت رسیدن طالبان در مرداد 1400، دفتر نمایندگی تجاری خود را در کابل افتتاح کرد. علاوه بر این، روسیه علاقه خود را به استفاده از افغانستان به عنوان یک مرکز ترانزیت برای گاز روسیه به سمت جنوب شرقی آسیا ابراز کرده است.
همچنین، منافع اقتصادی روسیه در افغانستان با تمایل این کشور برای بهره‌برداری از مواد معدنی مهم استراتژیک موجود در افغانستان گره خورده است که بدون نزدیکی با طالبان نمی‌توان در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرد. روسیه همچنین به پروژه‌های زیرساختی بلندپروازانه در افغانستان، مانند خط لوله گاز «ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند» موسوم به تاپی و کریدور ریلی ازبکستان، افغانستان و پاکستان موسوم به «ترانس افغان» ابراز تمایل کرده است.
در میان تحریم‌های غرب علیه روسیه، مسکو به دنبال گشودن دروازه‌ها به روی کشورهای بیشتری است و افغانستان احتمالاً یکی از گزینه‌ها خواهد بود. بازتاب این امر در افزایش قابل توجه تجارت دوجانبه بین دو کشور در سال ۲۰۲۳ است که حجم تجارت در مقایسه با سال ۲۰۲۲ پنج برابر شد و از یک میلیارد دلار فراتر رفت. البته انتظار می‌رود این رقم در آینده نزدیک افزایش بیشتری نیز داشته باشد.
ثبات نسبی افغانستان تحت حاکمیت طالبان، رقابت بین‌المللی را در مورد بازار نوظهور و منابع بکر آن برانگیخته است. بانک جهانی رشد ۲.۷ درصدی اقتصاد آن را برای سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی کرده بود و طبق گزارش جدید این نهاد بین‌المللی، اقتصاد افغانستان در سال مالی 2024-2025، علیرغم کاهش کمک‌های بین‌المللی، 2.5 درصد رشد داشته است. از همین روی، روسیه برنامه‌ای را برای افزایش تجارت خود با افغانستان به ۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۵ تنظیم کرده که البته، هدفگذاری آن رسیدن به ۱۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ است.
روسیه همچنین حضور نمایندگان حکومت طالبان را در مجمع اقتصادی سن پترزبورگ در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ و همچنین مجمع اقتصادی بین‌المللی «روسیه و جهان اسلام» در سال ۲۰۲۴ فراهم کرد. همچنین قرار است هیئتی بلندپایه به ریاست ملا عبدالغنی برادر معاون اقتصادی رئیس‌الوزرا حکومت طالبان در ماه جاری در نشست اقتصادی «کازان» شرکت کند و در حاشیه این نشست، «گروه اقتصادی مشترک افغانستان و روسیه» برگزار شود. هدف از این مشارکت، نهایی کردن توافقات مربوط به ترانزیت گاز روسیه از طریق افغانستان است که طبق برخی خبرها، انتقال ۵۰ میلیون متر مکعب گاز مایع از طریق افغانستان بحث و گفتگو خواهد شد.
در مجموع، مذاکرات و تمایلات روسیه نشان می‌دهد که پتانسیل سرمایه‌گذاری‌های روسیه در افغانستان به ویژه در بخش‌های انرژی و معدن، و تبدیل افغانستان به یکی از بازارهای محصولات کشاورزی روسیه وجود دارد.
اهمیت کریدور ریلی ترانس افغان
در میان عوامل تاثیرگذار اقتصادی و ژئواکونومیکی نزدیکی مسکو و کابل، شاید کریدور ریلی ترانس افغان از اهمیت بالاتری برخوردار باشد. در سال‌های اخیر کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به دنبال دسترسی به بنادر پاکستان یا ایران بوده‌اند تا تجارت جهانی خود را گسترش دهند. یکی از راهکارهای این کشورها، راه‌اندازی کریدور ریلی ازبکستان- افغانستان- پاکستان (ترانس افغان) با بودجه تخمینی ۴.۸ میلیارد دلار بوده است.
با وجود اهمیت راهبردی این پروژه، تاکنون به دلایل مالی و امنیتی پیشرفت قابل توجهی در توسعه آن روی نداده و اخیرا نیز روسیه برای انتقال محموله‌های خود به پاکستان از شبکه ریلی ایران بهره گرفت که همان بخش شرقی کریدور شمال- جنوب است.
باید توجه داشت که سال گذشته، قزاقستان و ترکمنستان نیز به کریدور ترانس افغان پیوستند و مهمتر این که روسیه نیز از ورود خود به این جمع خبر داد. بعد از پیوستن مسکو به این جمع، مذاکرات متعددی بین روسیه و کشورهای آسیای مرکزی درباره این پروژه ترانس افغان برگزار شده است. هر چند، بخش شرقی کریدور شمال-جنوب می‌تواند بستر مناسبی برای اتصال اوراسیا به جنوب آسیا باشد اما تحولات اخیر نشان داده که اتکا به یک مسیر می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد. از همین روی، مسکو به دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای ترانزیتی در بخش آسیاست که با تحریم‌های غرب از اهمیت بالایی برای آن برخوردار شده است.
بنابراین، روسیه درپی تعریف شاخه جدیدی به کریدور شمال-جنوب با محوریت افغانستان است که این امر می‌تواند زمینه‌ساز نزدیکی دو کشور و تاثیرگذار بر تصمیم کرملین برای خروج طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی باشد. البته، به باور بسیاری از کارشناسان با توجه به اتصال ریلی ایران و افغانستان، احتمال پیوستن تهران به کریدور ترانس افغان نیز وجود دارد.
جمع‌بندی
انتظار می‌رود تصمیم مسکو مبنی بر حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی، گامی مهم در جهت تقویت روابط دوجانبه بین مسکو و دولت طالبان در آینده نزدیک باشد. طالبان به دنبال ارتقای روابط خود با روسیه به سطح جدیدی از مشارکت و کاهش محدودیت‌های ویزا است.
از نظر اقتصادی نیز پیش‌بینی می‌شود که سرمایه‌گذاری‌های روسیه در افغانستان در آینده نزدیک افزایش یابد و مبادلات تجاری نیز تقویت شود که افزایش ۵۲ درصدی صادرات گاز طبیعی مایع روسیه به افغانستان در ژانویه و فوریه ۲۰۲۵ گویای این امر است. در این راستا، انتظار می‌رود که در سال‌های آینده نیز عرضه گاز به افغانستان افزایش یابد. همچنین، موقعیت سرزمینی افغانستان بستر مناسبی برای همکاری دوجانبه به ویژه در چارچوب کریدور ترانس افغان را فراهم می‌کند.
