د افغانستان د تحولاتو تحلیل
د ایران د ولسمشرۍ په انتخاباتو کې مسعود پزشکیان خپلو سیالانو ته له ماتې ورکولو وروسته د ولسمشرۍ څوکۍ ته انتخاب شو. د نړۍ د ټولو هېوادونو په څېر، د ایران د اجراییه څانګې د مشر بدلون به د حکومت په بورډ کې د بدلون لامل شي، چې په پایله کې به یې بهرني سیاست هم بدل شي. دا پوښتنه راپورته کیږي چې د مسعود پزشکیان په مشرۍ د نوي حکومت په جوړېدو سره به د افغانستان په اړه د ایران په سیاست کې کوم بدلون راشي؟
دې پوښتنې ته د ځواب لپاره بايد يادونه وشي چې د ايران په بهرني سياست کې ځينې ستراتيژيک سیاستونه د حکومتونو په بدلون سره نه بدليږي او یواځې دغو سياستونو ته لومړيتوب ورکول د حکومتونو له ذوق سره سم بدلون مومي. په عین حال کې، ځینې سیاستونه د اجرایوي څانګې تر واک لاندې دي او حکومت د خپلې پالیسۍ او قضاوت پر بنسټ دغه سیاستونه پلې کوي. ديادونې وړده چې افغانستان او ددغه هېواد اړوند مسايل په دغو دواړو ډولونو کې شامل دي.
په بهرني سیاست کې لومړیتوبونه
د مسعود پزشکیان د انتخاباتي شعارونو او هغو ژمنو ته په کتو سره چې د انتخاباتو پر مهال يې له خلکو سره کړې وې، د ده د حکومت د بهرني سياست لومړيتوب به د بنديزونو د لرې کولو هڅه وي. د دې ژمنې پوره کول دې ته اړتیا لري چې د هغه د بهرني سیاست ټیم خپل ډیر وخت او انرژي د غربي هیوادونو او په سیمه کې د دوی د متحدینو سره په خبرو اترو کې مصرف کړي. که څه هم دا په دې معنا نه ده چې د افغانستان په څېر هېوادونه له پامه غورځول کېږي، خو د بندیزونو د لېرې کولو د خبرو اترو د پراخو روابطو په پام کې نیولو سره، د ایران د بهرني سیاست لومړیتوبونه به د بندیزونو د لېرې کولو په تړاو خبرې اترې او د هغه اړوند فرعي مسائل وي. په دوهم قدم کې به ښايي د چین په څېر له ځواکمنو سیاسي هېوادونو سره د اړیکې وي.
افغانستان د ګاونډیتوب، د تمدن د شریکوالي، د بحران جوړېدنې د مرکز په توګه د دې هیواد د دریځ، په دې هیواد کې د شیعه ګانو د ژوند، د امنیتي ګواښونو او د اقتصادي ګټو په ګډون د څو دلایلو له مخې د ایران په بهرني سیاست کې د پام وړ ځای لري، خو پورتنیو ټکو ته په پام سره ښايي د ایران د بهرني سیاست په دریمه یا څلورمه حلقه کې ځای پر ځای شي.
پزشکیان افغانستان ته په کومه سترګه ګوري
د ایران د خلکو منتخب ولسمشر د افغانستان په اړه کومه څرګنده تبصره نه ده کړې او یواځینۍ څرګندونې یې د امنیتي ستونزو او د ناقانونه کډوالو د تنظیم له امله د پولو د تړلو په اړه وې. له دې سره سره د هغه په څرګندونو کې له ګاونډيو هېوادونو سره د ورورګلوۍ د پياوړتيا او ګاونډيانو ته د يوه فرصت په سترګه کتلو په اړه کليدي ټکي څرګندېږي. له دې اړخه ویلای شو، چې پزشکیان به افغانستان ته د ګاونډیتوب، ګډ تمدن او اقتصاد له ابعادو ګوري، خو دې ته په پام سره چې نوموړی د اصلاح غوښتونکو د ګوند نوماند دی او د دې ډلې غړو د طالبانو د حکومت په وړاندې د دیارلسم حکومت پر سیاستونو ښکاره نیوکې کړې دي، شاید د طالبانو د حکومت په وړاندې د ایران د نوي ولسمشر چلند او دریځونه له اوسني حالت سره توپیر ولري.
د پزشکیان په دولت کې د افغانستان اړوند مسائلو لپاره د ټیم جوړښت
۱- ځانګړی استازی
د شهید رییسي په مشرۍ د دیارلسم حکومت پیل په افغانستان کې له سترو بدلونونو سره مخ شو. د دغو تحولاتو پراخوالی او ژورتیا په سبب افغانستان ځانګړې پاملرنې ته اړتیا درلوده او په همدې اساس د افغانستان په چارو کې د ولسمشر ځانګړی استازی وګومارل شو، څو چارې په لازیاتې صلاحیت سره سمبال کړي. په افغانستان کې د نسبي ثبات په پام کې نیولو سره، د دې امکان شته چې د ایران نوی ولسمشر بیرته د ځانګړی استازی ټاکل د دغه هېواد بهرنیو چارو وزارت ته وسپاري او په څوارلسم حکومت کې به ځانګړی استازی د بهرنیو چارو د وزارت له خوا غوره شي. په دې حالت کې به د ځانګړي استازي واکونه د پخوا په پرتله ډیر محدود وي او هغه به د پریکړې کولو لپاره مشورې او ډیر وخت ته اړتیا ولري. که څه هم د ایران لپاره د افغانستان اقتصادي ظرفیت او په دې حساسه جیوپولیټیک ډګر کې د لوبغاړو سیالي دې ته اړتیا لري چې ځانګړی استازی د پخوا په څېر ځانګړي واکونه ولري، په تېره بیا په داسې حالت کې چې د بهرنیو چارو وزیر او د بهرنۍ سیاست د ټیم نور غړي د بندیزونو د لیرې کولو په خبرو اترو کې ښکېل دي.
۲- د بهرنيو چارو وزير
د بهرنیو چارو وزیر د بهرنۍ پالیسۍ د مشر او مخکښ شخص په توګه د پالیسۍ او سیاست په جوړولو کې اغېزمن او د پام وړ رول او نفوذ لري.
تر اوسه څرګنده نه ده چې په دې مقام کې به څوک وي، خو د ځینو کړیو ګومان دا دی چې د ایران په یوولسم او دولسم حکومتونو کې د بهرنیو چارو د وزارت سیاسي مرستیال عباس عراقچي او په روسیه کې د ایران پخوانی سفیر مهدي ثنايي ترمنځ یو به د ایران د بهرنیو چارو د وزیر په توګه وټاکل شي؛چې په دې منځ کې د عراقچي د ټاکل کیدو احتمال ډیر دی. عراقچي د افغانستان له مسايلو سره بلدتره دی او د اشرف غني له حکومت سره د دواړو هېوادونو ترمنځ د ستراتيژيکو خبرو اترو په اړه په خبرو اترو کې د ايران د مرکچي پلاوي مشر وو. اوس مهال، هغه د بهرنیو اړیکو د ستراتیژیکو شورا منشي دی، چې په ایران کې یو له خورا مهم او معتبر مطالعاتو مرکز دی. د ستراتیژیکو شورا د منشي په توګه د عراقچي ټاکنه د هغه د دقیق موقفونو او نظریاتو له امله وشوه. له همدې امله ویلای شو چې د بهرنیو چارو د مشر په توګه د عراقچي د ټاکل کېدو په صورت کې به د افغانستان په اړه د ایران بهرني سیاست دقیق او اصولي وي.
۳- سفیر (د سفارت سرپرست)
که څه هم داسې ښکاري چې په لنډ مهال کې به د ایران سفیر بدل نه شي، خو ښايي په منځنۍ موده کې په افغانستان کې د ایران سفیر بدل شي. په افغانستان کې د سفیر ټاکل د مختلفو معیارونو له مخې ترسره کیږي. دې ته په پام سره چې د خلکو منتخب ولسمشر په خپلو ټاکنیزو کمپاینونو کې پر اقتصادي او انکشافي اړخ ټینګار کړی دی، احتمال شته چې په افغانستان کې د ایران راتلونکی سفیر پر اقتصادي اړخ باندې په تمرکز سره وټاکل شي. تر اوسه په دې اړه کوم اټکل نه دي شوي.
پایله
د مسعود پزشکیان په مشرۍ د نوي حکومت په جوړېدو سره د بهرني سیاست په جوړښت او د افغانستان اړوند مسائلو په ټیم کې د احتمالي بدلونونو تمه کیدلی شي، خو د دې حقیقت له امله چې افغانستان د مختلفو دلایلو له مخې د دغه هیواد د ستراتیژیکو سیاستونو په سر کې ځای لری، باید تمه ونه کړو چې بنسټیز بدلونونه رامنځته شي. له دې سره سره، د ټاکنو پر مهال د پزشکیان له خوا د وړانديز شوې بهرني سیاست له مخې، تمه ده چې د پزشکیان د حکومت د بهرني سياست د طرحې لومړيتوب به د بنديزونو د لرې کولو او د هغې د اړوند فرعي مسائلو په اړه خبرې اترې وي او افغانستان به په دوهمه درجه لومړیتوبونو کې به ځای پر ځای شي.
