د افغانستان د تحولاتو تحلیل
په تېرو ورځو کې کابل د یو شمېر هېوادونو لکه مالیزیا، روسیه، ترکمنستان، ایران، قزاقستان، او نړیوالو سازمانونو لکه د اسلامي همکاریو سازمان او اروپايي ټولنې د ډیپلوماتانو او استازو د کوربه توب له امله د ګڼ ډیپلوماتیک تګ راتګ سره مخ و. که څه هم د دغو سفرونو تر شا ډېرې انګیزې موجودې وې، خو په مجموعي ډول کابل ته د هېوادونو او سازمانونو د چارواکو د سفرونو د محور په اړه درې عمده مسایل بیانولای شو.
امنیتي ملاحظات
په افغانستان کې له جمهوریت وروسته د نړیوالې ټولنې د غړو تر منځ د دې هیواد په اړه دوه نظرونه شتون لری. لومړی نظر دا دی چې ښايي افغانستان یو ځل بیا د نړیوالې ترهګرۍ د پالني او تربیې په ځاله بدل شي او دویم نظر دا دی چې طالبان هڅه کوي د اورپکۍ او جګړې په پرېښولو سره افغانستان په یوه سوله ییز هېواد بدل کړي. که څه هم په افغانستان کې د طالبانو له واکمنۍ څخه کابو درې کاله تېر شول، خو دواړه ذهنیتونه لا هم شتون لری، خو په دې موده کې د طالبانو د حکومت شعار او چلند د دویم نظر په ګټه رایه ورکوي.
خو امنیتي مسایل په ځانګړي ډول د داعش خراسان د ډلې اړوند مسایل د افغانستان په اړه د هېوادونو له مهمو اندېښنو څخه دي، چې د دې لامل شوی چې د ځینو هېوادونو چارواکي وخت په وخت له دغې ترهګرې ډلې سره د ګډې مبارزې پر څرنګوالي د سلا او مشورې لپاره کابل ته سفرونه وکړي. داسې ښکاري چې کابل ته د روسیې د ولسمشر د ځانګړي استازي ضمیر کابلوف سفر هم په همدې تړاو و.
د بشري حقونو مسئلې
بله مسئله چې کابل ته د بهرني چارواکو په ځانګړې توګه د نړیوالو سازمانونو د سفرونو د انګېزې لامل شوې، د طالبانو له حکومتي چارواکو سره د بشري حقونو، په ځانګړې توګه د ښځو د کار او تعلیم په اړه خبرې اترې دي. په دې برخه کې د اروپايي ټولنې او د اسلامي همکاریو د سازمان د پلاوي سفر د پام وړ دی. د اسلامي همکاریو د سازمان د پلاوي سفر چې په کې د دې سازمان د بشري حقونو د ځانګړي کمیسیون مشر، د کورنیو او کلتوري چارو مشر، د ښځو د ځواکمنتیا د ادارې مشر او د دغه سازمان د مشر مرستیال، هم ګډون درلود، ډېر د پام وړ دی. کابل ته د دغه سازمان د پلاوي سفر او د طالبانو د حکومت له جګپوړو چارواکو سره د هغوی خبرې اترې د اسلامي هېوادونو د ټولنې لپاره د ښځو د حقوق د موضوع د اهمیت ښودنه کوي، چې دغه سازمان د هغوي په استازیتوب د هغه په اړه اقدام کړی دی.
د اړیکو پیاوړتیا او د اقتصادي اړیکو پراخول
بله موضوع چې کابل ته د ځینو هېوادونو د چارواکو د سفر لامل شوی له کابل سره د اړیکو پیاوړتیا او د اقتصادي راکړه ورکړې پراخول دي. په دې لړ کې په دې وروستیو ورځو کې کابل ته د ترکمنستان او قزاقستان د پلاوو سفر د یادولو وړ دی. د طالبانو د واکمنۍ وروسته افغانستان ته د منځنۍ اسیا د چارواکو د سفر د اهدافو څېړنه تر ډېره د اقتصاد پر بنسټ ولاړه ده. که څه هم په دې سفرونو کې پر امنیتي موضوعاتو هم خبرې وشوې، خو د دوه اړخیزو او څو اړخیزو پروژو په اړه اقتصادي خبرې اترې په دې سفرونو کې په ځانګړې توګه د تېرو ورځو د سفر د مرکزي بحثونو په توګه یاد شوي دي.
ترکمنستان چې په افغانستان کې د طالبانو د واکمنۍ له پیل څخه له کابل سره خپل د مراوداتو او راکړې ورکړې اړیکې ټینګې کړي او د هغه د پراختیا په حال کې دي، تر هر څه زیات د ټاپي د ارمان د پوره کېدو لپاره هیله من دی. دغه راز دغه هېواد له افغانستان سره د دوه اړخیزې سوداګرۍ د زیاتولو او له ترکیې او اروپا سره د افغانستان د نښلولو د یوې مهمې لارې په توګه له کابل سره خپل ډیپلوماټیک فعالیتونه زیات کړي دي.
قزاقستان هم یو لوړپوړی سیاسي – اقتصادي پلاوی کابل ته لېږلی دی. د دغه هېواد د لومړي وزير د مرستيال په مشرۍ دغه پلاوى د دوه اړخيزې سوداګرۍ د پياوړتيا، په افغانستان کې د پانګونې د فرصتونو د څېړلو او د سيمه ييز ترانزيت پر پراختيا د بحث په موخه کابل ته راغلل. د یادولو وړ ده چې د قزاقستان د تولیداتو د معرفي کولو په هدف په کابل کې د افغان-قزاق نندارتون جوړیدل هم د دغه سفر د موخو یوه برخه وه.
په کابل کې د تېرو څو ورځو د مهمو خبرو اترو له جملې څخه په افغانستان کې د ترانزیټ، سوداګرۍ او ګډې پانګونې د اسانتیاوو او پراختیا په موخه د افغانستان-ترکمنستان او قزاقستان تر منځ د درې اړخیزې ناستې ترسره کېدل دي. په دغو خبرو اترو کې یوه هم د قزاقستان، ترکمنستان، افغانستان او پاکستان د اورګاډي پټلۍ د جوړولو وړاندیز و، چې نوی پلان دی. بايد يادونه وشي، چې دا پروژه د ازبکستان، افغانستان او پاکستان د اورګاډي پټلۍ د پروژې تر څنګ وړانديز شوې، چې تاشکند يې په جدي توګه تعقيبوي. دا مسله ښيي چې منځنۍ اسیا له جنوبي اسیا سره د پیوستون لپاره د افغانستان د ټرانزیټي دریځ په اړه ځانګړی نظر لري.
په تېرو څو ورځو کې په کابل کې د نورو خبرو تر څنګ د طالبانو د رئیس الوزرا د اقتصادي چارو له مرستیال ملا عبدالغني برادر سره د ایران د اسلامي جمهوریت د ځانګړي استازي او ورسره پلاوي لیدنه او خبرې وې. په دغو خبرو اترو کې دواړي لورې، تهران ته د ملا برادر د سفر په بهير کې د شويو اقتصادي موافقو په باب خبرې وکړې او د دواړو هېوادونو د تخنيکي کميټو ترمنځ د همکاريو له پرمختګ څخه يې خوښي څرګنده کړه. په دې کتنه کې ملا برادر له ایراني پلاوي سره د ایران له لارې د افغانستان د تولیدي توکو او تولیداتو د لېږد په اړه خبرې وکړې.
په کابل کې د تېرو ورځو ګڼ ډیپلوماتیک تګ راتګ ښيي چې د افغانستان په مرکزیت په سیمه ییزه کچه د دوه اړخیزو او څو اړخیزو همکاریو لپاره لوړ انګیزه شته. د دغو مذاکراتو د تحقق لپاره اساسي اړتیا په افغانستان کې د سیاسي او امنیتي ثبات شتون دی. د افغانستان سرپرست حکومت د قضيې د يو اړخ او په افغانستان کې د نوي حکومت په توګه، د دغو خبرو اترو او پروژو د برياليتوب لپاره د نورو اړخونو په پرتله زيات مسؤوليت لري او بايد هغه ته لازم شرايط برابر کړي. په افغانستان کې د څو لسیزو تحولاتو تجربې ښودلې چې د سیمې هېوادونه تر هغه وخته افغانستان توجه او پام کوی چې د دغه هېواد داخلي چاپېریال او بهرنۍ تګلاره د سیمه ییزو همکاریو لپاره مناسبه وي. نو کابل باید لازمې هڅې وکړي تر څو دغه باور له منځه لاړ نشي او افغانستان دا فرصت له لاسه ورنکړي.
