دوشنبه 12/ 9 / 1403
Search
Close this search box.

د افغانستان د تحولاتو تحلیل

د بامیان په لرغوني ښار کې د بودا د مجسمو مخې ته په یوه غونډۍ کې د یو سوځیدلي ښار پاتې آثار لیدل کیږي چې د غلغلې ښار په نوم یادیږي. د ملګرو ملتونو د تعلیمي، علمي او کلتوري ادارې (یونسکو) له خوا د غلغلي ښار د بیارغونې د خبر په خپرېدو سره یو ځل بیا د دغه لړغوني اثر نوم یاد شو. د خپور شوي راپور له مخې په افغانستان کې د یونسکو د کلتوري څانګې مشر په بامیان کې د طالبانو د حکومت د اطلاعاتو او کلتور ریاست له رئیس سره په کتنه کې اعلان کړی چې یونسکو به د غلغلې ښار پاتې آثار ورغوي.

تاریخي لړغونتیا
د تاریخ پوهانو په وینا د غلغلې ښار د غوریانو د پاچاهۍ پر مهال د علاءالدین جهانسوز له خوا جوړ شو او تر بشپړېدو وروسته د ډېرو کلونو لپاره د غوریانو پلازمېنه وه. مګر د ځینو تاریخپوهانو د وینا له مخې، دا ښار د بودایانو لخوا جوړ شو و او بیا د مسلمانانو لاس ته ورغی. خو په هر صورت، سره له دې چې د غلغلې ښار د جوړېدو په اړه په روایتونو کې اختلاف موجود دی، خو تاریخ پوهان د دې ښار د لړغونتوب او اهمیت په اړه اتفاق نظر لری او دغه لړغونی اثر ته د قدر په سترګه ګوری چې په همدغه خاطر دا لړغونی ځای د یونسکو لخوا ثبت شوی دی.

حیرانونکې معمارۍ
که څه هم د غلغلې ښار اوس مهال یوه لړغونې کنډواله بلل کیږي، خو پاتې شوي آثار یې د دې ښار د ابادۍ په دوره کې د هغه د حیرانوونکې معمارۍ او تمدن ښکارندویي کوي. دا ښار د یوې غونډۍ پر سر جوړ شوی او د دې غونډۍ په لوړه برخه کې یوه ماڼۍ وه. د دې ښار ځینې دېوالونه شاوخوا یو متر پلنوالی لري او گنبدونه یې هم د هغه عالي معمارۍ بیانوي. د غلغلي په ښار کې د جومات د ودانۍ ځينې برخې تر اوسه لا هم پاتې دي. د غلغلي ښار لوړ او قوي برجونه اوس هم تشخیص کیدای شي او دا برجونه چې په لړغوني معمارۍ کې د پېره دارۍ او ساتونکو د مرکزونو په توګه کارول کېده، د ښار او د هغه د واکمنانو اهمیت بیانوي.
په فرانسه کې مېشت افغان لړغونپوه زمريالي طرزي د غلغلې ښار په اړه په خپلو څرګندونو کې ويلی چې د دغه ښار اندازه د اوسني بلخ د ښار د اندازې نيمايي وه او په تېرو وختونو کې د اوسنيو کرنيزو ځمکو ځینی برخي هم د دغه ښار له برخو څخه وه. طرزي ویلي د غلغلې د ښار نفوس د ابادۍ په وخت کې څلور زره تنه وو. د غلغلې ښار یوه بله عجوبه د دې ښار د اوبو رسولو سیستم دی. د طرزي په وينا، د غلغلي ښار د اړتيا وړ اوبه د ځمکې لاندې کانال له لارې برابرېدل چې د اوبو رسولو د دغه سيستم بېلګې د دې سيمې په نورو ځایونو کې ليدل شوې دي.

له لوړ منظر څخه د غلغلې د ښار انځور

د غلغلې پر ښار باندی د چنګیز خان مغول له خوا برید
د تاریخ پوهانو د مشهور روایتونو له مخې په ۶۱۸ هجري قمري کال کې چې د غلغلې ښار د جلال الدین خوارزم د واکمنۍ مرکز و، د مغول لښکرو پر دغه ښار برید وکړ او په دې جګړه کې د چنګیز خان له لمسیانو څخه یو تن ووژل شو.
د دغه کس له وژل کېدو وروسته چنګیز خان په غوسه شو او له څلورو خواوو یې پر دغه ښار د برید امر وکړ. د چنګیز خان په امر د مغول پوځ د غلغلې د ښار مقاومت وځپل او د ښار تر فتحې وروسته یې دغه ښار ویجاړ او د غلغلې د ښار ټول اوسېدونکي یې قتل عام کړل.

له نېکه مرغه د غلغلې ښار پاتې شوي آثار د یونسکو سازمان د نړیوالو کلتوري میراثونو په نوملړ کې ثبت شوي، خو له دې سره سره تر اوسه د هغه د بیارغونې لپاره کوم اغېزمن اقدام نه دی شوی. په تېرو دوو لسيزو کې له پرله پسې ژمنو سره سره د دغه لړغوني تاریخي اثر د ساتنې او بيارغونې په برخه کې کوم مهم ګام نه دى پورته شوى او دغه تاريخي اثر د وخت په تېرېدو د طبيعي او انساني عواملو تر اغېزې لاندې ډېر زيانمن شوى دى. هيله ده چې دغه اوسنۍ تر سره شوې ژمنه عملي شی او دغه لړغونی اثر د تيرو پيړيو د يوې نښې په توګه بيا ورغول شي.

د سیلانیانو د راجلبولو په برخه کې د افغانستان لوړ ظرفیت
نن ورځ ، د سیلانیانو او ټوریسم صنعت په نړۍ کې یو له خورا ګټور صنعتونو څخه دی. په ځینو پرمختللو هیوادونو کې د سیلانیانو او ټوریسم د صنعت عاید په کال کې تر لسو ملیاردو ډالرو پوری رسیږی. افغانستان ډیری سیاحتي او ټوریستي ځایونه لری چې د هغه له جملې څخه د بودا مجسمې، د غلغلې ښار، د ضحاک ښار، بند امیر، د بابا د غره جهيلونه، بابرشاه باغ، د دارالامان ماڼۍ، په هرات کې د اختیارالدین کلا، په مزارشریف کې نیلي جومات، منار جام، د هرات لوی جامع جومات او د لویو مشرانو لکه د خواجه عبدالله انصاري او ابوریحان البیروني قبرونه دي. د يادو شويو آثارو تر څنګ د دې هېواد د ځينو ولايتونو په ځانګړې توګه د کونړ او نورستان د ولايتونو په زړه پورې او بکر طبيعت او د دغه هېواد په واورو پوښل شوي غرونه د سيلانيانو د راجلبولو ستر ظرفيت لري.

د افغانستان په ختیځ کې د کونړ ولایت د ښکلي طبیعت انځور

دې ته په پام سره چې اوسمهال د افغانستان اقتصاد په ټول هېواد کې د سيلانيانو او ټوریست د راجلبولو لپاره لازمې زیربناوې نه شی برابرولای، د افغانستان حکومت کولای شي چې د لومړي ګام لپاره د یوې ازمایښتي پروژې په توګه د بامیان ولایت چې څو توریستي ځایونه، چې د هغه له جملې څخه د غلغلې ښار چې د یونیسکو پام یې ځانته جلب کړی، غوره کړی. د غلغلې د تاریخي ښار پر بیارغونې باندی تمرکز د سيلانيانو او ټوریست د راجلبولو لپاره د لازمو زیربناوو په برابرولو کې د پانګوني لپاره د خصوصي سکتور د هڅولو ترڅنګ، کولای شي دغه سیمه په لنډه موده کې د سيلانيانو او ټوریسم د صنعت لپاره په مسلکي ډول اماده کړي.
د دې اقدام د عملي کولو اړتیا دا ده چې ځینې غلط او تنګ نظرونه لیرې شي او د سیلانیانو او ټوریسم د صنعت موقف درک شي، لوی پلان جوړول شي او د دې پلان په پلي کولو کې د ځینو بریالي پروژو پر سبک او بڼه باندی تمرکز وشي. د سیلانیانو او ټوریسم صنعت کولای شي په لنډه موده کې افغانستان له یوه منحصر او اړمند اقتصاد څخه خلاص کړي.

ځواب دلته پرېږدئ

ستاسو برېښناليک به نه خپريږي. غوښتى ځایونه په نښه شوي *

وروستي مقالې