بررسی تحولات افغانستان
روز نخست نشست گروه تماس منطقه‌ای در تهران که روز شنبه 19 خرداد / سرطان با حضور نمایندگان ویژه چین، ایران و پاکستان و سفرای روسیه در کابل و تهران برگزار شد. طبق گفته کاظمی قمی نماینده ویژه ایران، ضمیر کابلوف نماینده ویژه روسیه به دلیل از دست دادن پرواز نتوانست به این نشست برسد و فردا به جمع نمایندگان ویژه خواهد پیوست.
در نخستین روز نشست تهران، مهمترین اظهاراتی که رسانه‌ای شدند، پیام علی باقری سرپرست وزارت خارجه ایران و اظهارات نماینده ویژه ایران بود. مهمترین بخش پیام علی باقری نگرانی از بازگشت غرب به رهبری آمریکا به افغانستان بود. در بخشی از پیام آمده است که مردم افغانستان و کشورهای منطقه نمی‌توانند قبول کنند که شکست‌خوردگان دیروز در عرصه‌ی نظامی این بار بخواهند با عناوین سیاسی یا کمک‌های بشردوستانه مجددا به این کشور ورود غیرسازنده کنند و اهدافی را که با جنگ نتوانستند بدست آورند، در قالب سیاسی و برگزاری کنفرانس‌های مختلف بدست آورند.
نماینده ویژه ایران در سخنان خود طی نشست خبری بر تشریح نشست تهران پرداخت و در ضمن سخنان خود به نگرانی منطقه درباره خطر داعش، لزوم تشکیل حکومت با حضور افراد صالح از اقشار مختلف و حل بحران افغانستان با استفاده از ظرفیت ملی و منطقه تاکید کرد. وی همچنین بر موضع خیرخواهانه منطقه درباره افغانستان اشاره کرد و توصیه‌ها را به معنای دخالت در امور داخلی ندانست.
غیبت نماینده حکومت طالبان
غائب بزرگ نشست تهران، نماینده حکومت طالبان بود. این غیبت نخستین بار توسط یک عضو وزارت خارجه حکومت طالبان علنی شد. ذاکر جلالی طی پیامی در شبکه ایکس اعلام کرد «حکومت افغانستان با وجود آنکه دعوت شده بود، اما شرکت نکرد». در عرف دیپلماتیک مرسوم نیست که طرف دعوت شده به یک نشست، این گونه عدم حضور خود را بیان کند. حتی اگر کشوری بنا به مصلحت‌هایی قصد حضور در یک نشست را نداشته باشد، یا سیاست سکوت را برمی‌گزیند یا این مفهوم را در لفافه بیان می‌کند. کلمات و واژه‌های استفاده شده توسط یک دیپلمات، میزان پختگی وی را نشان می‌دهد.
هر چند با قطعیت نمی‌توان بیان کرد، اما 3 گمانه درباره علت عدم حضور نماینده حکومت طالبان در نشست تهران می‌توان بیان کرد. نخستین علت، ممکن است به دلیل نارضایتی حکومت طالبان از عدم همراهی و موافقت وزارت خارجه ایران با برکناری عبدالجابر انصار سرکنسول افغانستان در مشهد باشد. وزارت خارجه حکومت طالبان طی نامه‌ای عبدالجابر انصار را که از زمان جمهوریت در این سمت مشغول انجام وظیفه است، برکنار کرد و اعلام کرد که تا اعزام دیپلمات جدید و سپردن مسئولیت کنسولگری، سرپرستی این نمایندگی به دیپلماتی از کنسولگری واگذار شده است. اما وزارت خارجه ایران به این اقدام یک سویه حکومت طالبان واکنش نشان داد و ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرد هر گونه تغییر در کادر کنسولی افغانستان در مشهد باید مطابق با کنوانسیون ۱۹۶۳ وین باید باشد. مفهوم سخنان ناصر کنعانی این است که این امر باید با موافقت کشور میزبان صورت گیرد. ممکن است حکومت طالبان در تلافی این اقدام از اعزام نماینده به نشست تهران خودداری کرده باشد.
دومین دلیل که احتمال آن بیشتر از مورد فوق می‌تواند باشد، نیم نگاه حکومت طالبان به نشست دوحه 3 است. هر چند حکومت طالبان از حضور در نشست دوحه 2 امتناع کرد، اما برای حضور نماینده حکومت طالبان در نشست دوحه 3 تلاش ویژه‌ای در حال انجام است و حتی طبق خبرهای منتشر شده، دستور کار این نشست به گونه‌ای تنظیم شده است که مورد رضایت حکومت طالبان باشد.
بدیهی است که در این صورت حکومت طالبان شانس حضور در این نشست را که از جهات مختلفی برای آن دستاورد محسوب می‌شود، از دست نخواهد داد. گام بعدی و موثر حکومت طالبان پس از حضور در نشست دوحه 3، این است که در دو قطبی به وجود آمده بین کشورهای منطقه و فرامنطقه به گونه‌ای بازی کند که بتواند از دو طرف امتیاز بگیرد. با توجه به این که تاکنون حکومت طالبان با یک قطب بازی (کشورهای منطقه) روابط نزدیکی داشته است، اکنون زمان فاصله گرفتن از این قطب است تا بتواند رضایت قطب دیگر (کشورهای غربی) را کسب کند. به همین دلیل احتمالا از حضور در نشست تهران امتناع کرده است.
عامل دیگری که می‌توان برای عدم حضور نماینده حکومت طالبان در نشست تهران بیان کرد، احتمالا زیر سئوال بردن گروه تماس منطقه‌ای است. این عامل از اینجا مطرح می‌شود که ذاکر جلالی عضو وزارت خارجه حکومت طالبان در بخشی از پیام خود نوشته است که «حکومت افغانستان توقع دارد که نشست‌هایی که در مورد افغانستان برگزار می‌شوند باید بجای شکل دادن مکانیسم‌های جدید، از طریق مکانیسم‌های معمول و جا افتاده استفاده صورت گیرد». این جمله وی جای سئوال دارد چرا که نخستین نشست گروه تماس منطقه‌ای در کابل و به میزبانی وزارت خارجه حکومت طالبان برگزار شد. جلالی با این جمله اقدام وزارت خارجه حکومت خود به ریاست امیرخان متقی را زیر سئوال برده است.
دلایل حکومت طالبان برای امتناع از حضور در نشست گروه تماس منطقه‌ای در تهران، ممکن است ترکیبی از هر 3 عامل بعلاوه دیگر دلایل باشد اما حکومت طالبان به خوبی می‌داند که یکی از مهمترین دلایل بقای آن در 3 سال گذشته، همکاری کشورهای منطقه بود. در زمانی که غرب، تمامی درهای تعامل با کابل را بست، این کشورهای منطقه بودند که برای جلوگیری از یک بحران دیگر و کمک به مردم افغانستان سفارت‌های خود را در کابل باز نگه داشتند و تعاملات سیاسی و اقتصادی با کابل را ادامه دادند.
رهبران طالبان در کابل و قندهار به خوبی درک می‌کنند که تعامل کشورهای منطقه بر اساس حسن همجواری و فارغ از خوی و سلطه استکباری است و از دست دادن حمایت کشورهای منطقه با شرایطی که حکومت طالبان دارد، قطعا به نفع کابل نیست. امید بستنن به غرب اگر راهگشا بود، نظام جمهوریت سقوط نمی‌کرد.
