بررسی تحولات افغانستان
قطع اینترنت در افغانستان از عصر دوشنبه هفتم مهر/میزان شروع شد و نزدیک به 48 ساعت ادامه داشت. بر اساس گزارش منابعی مانند Net Blocks سطح اینترنت در افغانستان به صفر رسید و علاوه بر شبکه اینترنت، شبکه‌های مخابراتی نیز قطع شدند. این خاموشی باعث بروز اختلالات وسیعی در این کشور شد که بازتاب وسیعی داشت. بدون شک این وضعیت علاوه بر اختلال در زندگی روزمره بسیاری از مردم، تاثیر منفی بر اقتصاد افغانستان نیز داشت که نیاز به بررسی دارد. آنچه این یادداشت به دنبال آن است، موج خبری – تحلیلی برخاسته از قطع اینترنت و مخابرات در افغانستان از سوی رسانه‌ها و مخالفان سیاسی است.
به جرئت می‌توان گفت که موج خبری – تحلیلی ناشی از قطع اینترنت در افغانستان تاثیر روانی بر جامعه افغانستان، دیاسپورای افغان و جهانیان داشت. این موج که توسط مخالفان حکومت طالبان تولید و هدایت شد، طی 48 ساعت توانست آشوب خبری درباره افغانستان به پا کند. درس‌هایی که می‌توان از این 48 ساعت گرفت، می‌تواند برای آینده عبرتی باشد.
نگاهی به موج خبری – تحلیلی هنگام قطع اینترنت در افغانستان
بررسی اخبار و تحلیل‌های ارائه شده توسط رسانه‌ها، کاربران و شخصیت‌های مخالف طالبان در شبکه‌های اجتماعی درباره قطع اینترنت در افغانستان نشان می‌دهد که مطالب تولید شده تلاش داشتند دو محور کلی را به مخاطب القا کنند؛ آشوب و به هم ریختگی در افغانستان و اقدامات استخباراتی حکومت طالبان به صورت پنهانی. برخی از مهمترین این روایت‌ها به شرح زیر هستند.
دیدگاه «پنهان‌سازی انتقال جنگجویان خارجی» توسط سارا آدامز
سارا آدامز از نیروهای سابق اطلاعاتی آمریکا است که پس از بازنشستگی به کارهای تحقیقی، رسانه‌ای و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی روی آورده است. آدامز که معلوم نیست به چه دلیل از مخالفان سرسخت طالبان است، با استفاده از موقعیت کاری سابق خود وانمود می‌کند که حتی از وقایع پشت پرده امروز افغانستان هم مطلع است حال آن که همگان می‌دانند، دسترسی استخباراتی در افغانستان فوق‌العاده محدود شده است.
سارا آدامز در پستی در شبکه ایکس مدعی شد قطع اینترنت به دلیل پنهان کردن جابه‌جایی هزاران جنگجوی خارجی از بگرام به کمپ‌ها صورت گرفته است. وی نوشته است: طالبان دسترسی به اینترنت را قطع کردند تا مانع مستندسازی انتقال هزاران جنگجوی خارجی از بگرام به سایر اردوگاه‌های تروریستی شوند. وی در ادامه نوشته است: این نئاندرتال‌ها نمی‌توانند دولتی را اداره کنند و به مردم افغانستان اهمیتی نمی‌دهند. تنها اولویت آنها محافظت از ده‌ها گروه تروریستی است که به آنها پناه می‌دهند.
به دلیل سابقه شغلی وی، این ادعا توسط افراد و رسانه‌های مخالف طالبان بازنشر شد. وی هیچ گونه مستنداتی برای این ادعا ارائه نکرد بلکه تکرار همان عملیات روانی وی علیه حکومت طالبان بود با این وجود رسانه‌های مخالف و کاربران مقیم خارج با استقبال این دیدگاه را بارها بازنشر کردند. لازم به ذکر است که بارها نادرستی خبرهای ارائه شده از سوی وی محرز شده است. این مامور اطلاعاتی سابق آمریکا که از تکنیک‌های جنگ روانی به خوبی آگاه است، با استفاده از بحث داغ بگرام، این کلیدواژه را در پیام خود گنجاند تا توجه بیشتری را به خود جلب کند. حال آن که هر عقل سلیمی می‌داند اسکان جنگجویان خارجی در بگرام یک به منزل سیبل کردن آنان برای هدف قرار دادن است.
دیدگاه «مرگ رهبری طالبان» توسط روند سبز به رهبری امرالله صالح
جنبش «روند سبز» و حساب‌های مرتبط با امرالله صالح در شبکه‌های اجتماعی قطع سراسری اینترنت را نشانه‌ای از بحران داخلی در رهبری طالبان توصیف کردند. این جریان که از مخالفان حکومت طالبان محسوب می‌شود از احتمال کشته شدن هبت‌الله آخوندزاده، درگیری خونین در ولایت‌ها یا حتی «شروع یک کودتا» خبر دادند. این موضع خصم‌محور روند سبز برخاسته از یک خط فکری این جریان است که اعتقاد به خصومت بین رهبران طالبان دارد.
امرالله صالح که زمانی ریاست اداره امنیت افغانستان را برعهده داشت، قطع اینترنت در افغانستان را به خاموشی اطلاعاتی در مواقع بحران (برای کنترل روایت یا جلوگیری از هماهنگی مخالفان) نسبت داد و سعی کرد از بنیه‌های استخباراتی خود برای توجیه دیدگاه خود بهره گیرد. اما این دیدگاه هم یک تفسیر سیاسی روایت‌محور بود که پس از 48 ساعت قطع اینترنت در افغانستان نادرستی آن ثابت شد.
روند سبز با فعالیت وسیع خود در شبکه‌های اجتماعی به طور وسیع این روایت را توزیع کرد و حتی برخی مقامات کشورهای مختلف تحت تاثیر این روایت قرار گرفتند.
دیدگاه «برکناری سراج‌الدین حقانی» استناد به یک نامه جعلی
خبر دیگری که به طور وسیع بازتاب داشت ارتباط قطع اینترنت در افغانستان به برکناری سراج‌الدین حقانی از وزارت کشور حکومت طالبان بود. بر اساس این خبر که برگرفته از یک نامه جعلی بود، وزیر کشور افغانستان برکنار و به جای وی محمد یوسف وفا جانشین او تعیین شده بود. این نامه برای باورپذیری، به امضای رهبر طالبان تنظیم شده بود.
با توجه به شایعاتی که پیش از این مطرح شده بود مبنی بر اختلاف عمیق سراج الدین حقانی با رهبر طالبان، این خبر کذب هم سبب شد، بسیاری دلیل قطع اینترنت در افغانستان را جلوگیری از اغتشاشات به دلیل برکناری حقانی بدانند. اما کذب بودن این خبر هم پس از اتصال شبکه‌های مخابراتی محرز شد.
دیدگاه «کودتا»
فارغ از بیانیه‌های رسمی یا گفته‌های مشخصِ افراد، در فضای مجازی و رسانه‌های فارسی‌زبان متسقر در خارج از افغانستان شایعاتی از «کودتا» منتشر شد. این شایعات تا اندازه‌ای ناشی از خلا اطلاعاتیِ ایجاد شده به دلیل قطع اینترنت در افغانستان و تا اندازه‌ای نتیجه بازی‌های روانی جنگ اطلاعاتی بود. همواره در بحران‌ها وقتی جریان اطلاعاتِ رسمی قطع می‌شود، خلا موجود با روایات گوناگون پر می‌شود.
دیدگاه کودتا هم به قدری قوت گرفت که در پیام‌های برخی مقامات کشورهای همسایه قابل مشاهده است.
حربه جدید مخالفان پس از رسوایی اطلاعاتی
هر چند که قطع اینترنت در افغانستان سبب پیدایش جریان خبری – تحلیلی از سوی افراد و رسانه‌های مخالف طالبان شد اما عمر این جریان فقط 48 ساعت بود و پس از پایان خاموشی، رنگ باخت. جریان مخالف طالبان پس از این رسوایی اطلاعاتی که قطعا از اعتبار آنها نزد مردم افغانستان و دیگر کشورها می‌کاهد به حربه دیگری متوسل شدند.
ترفند جدید مخالفان برای سرپوش گذاشتن به نادرستی اخبار و تحلیل‌ها، ارائه روایت جدیدی مبنی بر رویارویی رئیس الوزراء با ملا هبت‌الله آخوندزاده رهبر طالبان است. افغانستان اینترنشنال باز هم در این زمینه به منابع خیالی خود استناد کرد و نوشت: منابع گزارش دادند که اینترنت به دستور ملا حسن، رئیس‌الوزاری طالبان فعال شده است و داوود ناجی، رئیس کمیته سیاسی جبهه آزادی در تکمله این روایت خیالی گفت این اقدام نشان می‌دهد کابل برای نخستین بار در مخالفت با قندهار، فرمان هبت‌الله را نادیده گرفته است.
چرایی قطع اینترنت در افغانستان
روند قطع اینترنت در افغانستان، ابتدا در چند ولایت انجام شد و سپس یکباره تمام افغانستان در خاموشی رفت. در ابتدای امر، مقامات مسئول حکومت طالبان اعلام کردند دستورِ قطع اینترنت از سوی رهبری طالبان و با توجیهِ «ممانعت از رفتارهای مبتذل» صادر شده است. اما پس از قطع اینترنت در تمام افغانستان، هیچ‌گونه دلیلی از سوی مقامات طالبان ارائه نشد.
خبرهای غیر رسمی از برخی مقامات حکومت طالبان و افراد نزدیک به حکومت حکایت از آن دارد که درز کلان داده‌های افغانستان علت دستور رهبر طالبان برای قطع اینترنت در افغانستان بوده است. بر اساس این منابع، از آنجایی که اکثر شبکه‌های مخابراتی خارجی هستند و سرورهای خود را در ساختمان مرکزی خود نگهداری می‌کنند، وزارت مخابرات ضروری دانست که سرورهای این شبکه‌ها را به مکانی ویژه وابسته به وزارت منتقل کند تا داده‌های کشور ایمن و از دسترسی سازمان‌های اطلاعاتی خارجی محافظت شود. شهاب لیوال عضو فرهنگی کمیسیون فرهنگی حکومت طالبان یکی از افرادی است که این مطلب را در شبکه ایکس منتشر کرده است.
مطالب مرتبط
تشریح ابعاد «جنگ روانی» رسانه‌ها علیه حکومت طالبان
جنگ رسانه ای؛ رویکرد جدید پاکستان در افغانستان
جمع‌بندی
قطع اینترنت در افغانستان چند پیامد عمده داشت؛ نخست این که شوکی به مردم افغانستان وارد کرد. دوم، تبعات اقتصادی زیادی برای حکومت طالبان داشت و سوم، سبب رسوایی اطلاعاتی رسانه‌های مستقر در خارج و جریان‌های مخالف گردید.
بهتر آن است که حکومت طالبان به منظور جلوگیری از روایت‌سازی مخالفان و تشویش در افکار عمومی، مردم را در جریان قرار دهد تا در فقدان اطلاعات رسمی، روایت مخالفان در بین مردم غالب نشود.
مردم افغانستان هم باید از این رخداد درس گرفته و اعتماد به جریان رسانه‌ای و اطلاعاتی بیرونی را کنار گذارند تا تحت تاثیر عملیات روانی قرار نگیرند.
ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
