بررسی تحولات افغانستان
قطعنامه 2721 شورای امنیت با 13 رای موافق و 2 رای ممتنع پیشنهاد تعیین نماینده ویژه از جانب دبیرکل سازمان ملل متحد برای افغانستان را تأیید کرد که نمایندگان روسیه و چین به این قعطنامه رای ممتنع دادند. در کنار ملاحظات روسیه و چین برای تعیین نماینده ویژه، حکومت طالبان نیز با تعیین نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل به طور مکرر و جدی مخالفت کرده است و همچنان از پذیرش این بخش از قطعنامه امتناع می‌کند. این سئوال مطرح است که تعیین نماینده ویژه از سوی دبیر کل سازمان ملل چه سیاستی را بر حکومت طالبان تحمیل می‌کند که رهبران طالبان با این جدیت به مخالفت برخاسته‌اند؟ از سوی دیگر، تعیین این نماینده ویژه چه تأثیری بر پالیسی و رویکرد کشورهای منطقه ایجاد می‌کند که منطقه از جمله چین و روسیه از پذیرش این تصمیم شورای امنیت امتناع می‌کنند؟
بدون شک، این تعارض نظر بین کشورها، به موضوعات و واقعیت‌هایی فراتر از وجود یک شخص به عنوان نماینده ویژه دلالت دارد وگرنه نفس تعیین یک نماینده ویژه به تنهایی موضوعیتی ندارد. به احتمال خیلی زیاد، نقش نماینده ویژه در فرایند بازی‌های بزرگ در قبال افغانستان نقش اساسی را دارد و همین مسئله باعث کنش و واکنش جدی در قبال این تصمیم شده است.
رویکرد کلان منطقه‌ای در قبال مسائل افغانستان
کشورهای منطقه و همسایگان افغانستان اجماع نظر دارند که هر نوع حضور مجدد آمریکا و غرب در میدان افغانستان، باعث چالش مضاعف در تحولات افغانستان و منطقه می‌شود. در راهبرد کشورهای منطقه در قبال حل مسائل افغانستان، حفظ تعامل با طالبان با هدف اعمال اصلاحات تدریجی، در اولویت قرار گرفته است. کشورهای منطقه و همسایگان افغانستان در قالب فرمت مسکو، مصمم هستند که این نقشه راه را با هماهنگی بین اراده منطقه و جامعه جهانی از طریق گروه تماس عملیاتی کنند. با این نگاه، کشورهای منطقه تعیین نماینده ویژه را مطابق قطعنامه شورای امنیت، به مثابه ایجاد اصطکاک از جانب کشورهای غربی به رهبری آمریکا، در برابر نقشه راه منطقه در قبال حل مسئله افغانستان تفسیر و تلقی می‌کنند.
رویکرد کلان غرب و آمریکا در قبال مسائل افغانستان
استراتژیست‌های آمریکایی معتقدند که آمریکا و ناتو با خروج مفتضحانه از افغانستان، بازی را در مقابل رقبای منطقه‌ای خود باخته‌اند. به باور آنان، در هر نقطه‌ای از منطقه که آمریکا نباشد، آن نقطه را چین، روسیه و ایران پر خواهند کرد. این وضعیت درست برخلاف شعار انتخاباتی جو بایدن است که اعلام کرد «آمریکا دوباره بر می‌گردد».
با این نگاه، آمریکا برای حضور سیاسی مجدد خود در میدان افغانستان، بر آن است که گام را از همان سکویی بردارد که در قطر باقی گذاشته بود. از سرگیری روند دوحه با هدف تشکیل یک «دولت اسلامی فراگیر» منهای عنوان «امارت اسلامی»، بخش اصلی توافقنامه دوحه بین آمریکا و طالبان بود. آمریکا اکنون می‌خواهد از نماینده ویژه سازمان ملل به عنوان لوکوموتیو برای به حرکت درآوردن این بخش از فرایند استفاده کند. دقیقا با همین رویکرد است که در رسانه‌های آمریکایی از نماینده ویژه سازمان ملل با تعبیراتی مانند «نماینده ویژه در امور جنگ و صلح» و یا «نماینده ویژه در امور دیپلماتیک» یاد می‌شود. در چهل سال اخیر، کارکرد و حوزه فعالیت نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور افغانستان، مسائل مربوط به جنگ و صلح بوده است.
دلیل امتناع حکومت طالبان از پذیرش نماینده ویژه
حکومت طالبان اکنون خود را قدرت مطلق و بدون معارض صحنه افغانستان و مخالفان را نیروهای مضمحل و فاقد توانایی احیای مجدد می‌پندارد. با این نگاه، حکومت طالبان آن بخش از توافقنامه سیاسی با آمریکا مبنی بر گفتگوهای صلح بین طالبان، نمایندگان نظام جمهوری و آمریکا را فاقد موضوعیت و به تعبیر فقهی و حقوقی «سالبه به انتفای موضوع» می‌داند. با این برداشت، حکومت طالبان تعیین نماینده ویژه در امور جنگ و صلح از جانب سازمان ملل با حمایت غرب را به مثابه زنگ خطر تلقی می‌کند.
برعکس، مخالفان طالبان تعیین این نماینده ویژه را با همین کارکرد مطرح شده، به مثابه بیرون ساختن مدیریت میدان بازی از دست طالبان و حامیان طالبان تفسیر می‌کنند و از آن حمایت می‌کنند.
چشم‌انداز
نشست‌های برگزار شده در چند روز گذشته و آتی از سوی جناح غربی در یک سو و حکومت طالبان و کشورهای منطقه در دیگر سو حکایت از ایجاد یک دو قطبی در مسئله افغانستان دارد. انتظار می‌رود که در اجلاس نمایندگان ویژه کشورها به میزبانی سازمان ملل در قطر این اختلاف نظر خود را بیشتر نمایان سازد. گنجانده شدن این قید در قطعنامه شورای امنیت که نماینده ویژه «با مشورت اعضای شورای امنیت، شرکا و بازیگران سیاسی افغانستان از جمله مقام‌های مربوطه، زنان و جامعه مدنی افغانستان و همچنین با مشورت کشورهای منطقه و جامعه جهانی» تعیین شود، و از طرفی اختلاف دیدگاه بازیگران در این زمینه حکایت از آن دارد که احتمالا این مرحله از روند، ماه‌ها در ایستگاه اول متوقف خواهد ماند مگر آن که دبیر کل سازمان ملل و شورای امنیت نقش تعیین کننده کشورهای منطقه و همسایگان افغانستان را درک کرده و ملاحظات آنها را در نظر بگیرند.
